Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

II.Kelishik shakllari

Ismlarni boshqa so’zlarga tobelantirib bog’lash uchun xizmat qiluvchi q-chalardir. Kelishik q-chalari doim tobe so’zga qo’shiladi. Ular 6 ta. Ismlarning egalik q-chalari hamda kelishiuk q-chalari bilan o’zgarishi turlanish deyiladi.

1)Bosh kelishik – ismlarning bosh kelishik shakli maxsus q-chaga ega emas. Bu shakldagi so’zlar kim? nima? qayer? so’roqlarining biriga javob bo’ladi va gapda ko’pincha ega, ot kesim, undalma vazifalarida keladi: kitob (nima), o’qituvchi (kim), Toshkent (qayer)
2) Qaratqich kelishiga – maxsus shakli –ning. Tarixiy varianti –im: O’zbekiston vatanim manim. Tovush tushishiga uchragan varianti –ing: men+ning=mening. Qisqargan shakli –n: ko’zin oq-u qorasi.

Qaratqiach kelishigi shaklidagi so’z – qaratqich, qaratqich bog’lanib kelgan so’z – qaralmishdir: maktabning (qaratqich) bog’i (qaralmish)

Qaratqiach va qaralmish yonma-yon kelganda ko’p hollarda ikkala qism tarkibidagi q-chalar tushib qolib so’zlar belgisiz qo’llanadi:

a) har ikkalasi belgili: hovlining o’rtasi

b) har ikkalasi belgisiz: yong’oq danak (aslida yong’oqning danagi)

c) qaratqich belgisiz, qaralmish belgili: sinf jurnali (sinfning jurnali)

d) qaratqich belgili, qaralmish belgisiz: bizning uy (bizning uyimiz)

Agar qaratqich tushib qolgan bo’lsa, shu o’rinda qaratqich va qaralmish orasida boshqa so’z qo’llanilsa qaratqich q-chasi tiklanadi: maktab hovlisi (belgisiz) – maktabning keng hovlisi (tiklandi)

Qaratqich kelishigi atoqli otlar, olmoshlar va sifatdoshlarga qo’shilganda doimo belgili qo’llaniladi: Atoqli ot – Azizning kitobi. Olmosh – mening daftarim. Sifatdosh – o’qiganning biri