Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

SINTAKSIS
Sintaksis yunoncha syntaxis so‘zidan olingan bo‘lib, yopishtirish, bog‘lash, demakdir. Demak, so‘zlarning va gaplarning (qo‘shma gap doirasida) o‘zaro bog‘lanish qonun-qoidalarini, ularning xillarini o‘rganuvchi tilshunoslik bo‘limi sintaksis sanaladi. Bu bo‘lim gapda so‘zlarning bog‘lanishini — so‘z birikmalarini, gap va uning tuzilishi hamda mazmuniy turlarini o‘rganadi. Boshqacha aytganda, sintaksis so‘z birikmasi va gap haqidagi ta’limotdir.

Sintaksis so`zlarning har qanday birikuvlarini emas, balki hokim-tobelik munosabatiga kirishgan erkin nutqiy birikuvlar va ularning lisoniy mohiyatlarini tekshiradi.

Qaysidir yo`sindagi so`zlarning birikuvlari sanalmish qo`shma so`zlar (uchburchak, ertapishar, sotib olmoq), frazeologik birliklar (ilonning yog`ini yalagan, ko`ngli bo`sh) sintaksisning tadqiq doirasidan chetda qoladi. Chunki ular erkin bog`lanishga ega emas.

Sintaksis so’zlarning bir-biri bilan bog’lanishi hamda gap tuzilishi qonun-qoidalarini o’rganganligi uchun unda ikkita bo’lim mavjud:

1. 
   Gap sintaksisi
   
2. 
   So’z birikmasi sintaksisi
   

Har qanday til o’zining nutq tovushlari, so’zlari va qo’shimchalaridagi imkoniyatlarini sintaksisda, ya’ni gap qurilishida namoyon qiladi.

Biz foydalanayotgan til turli birliklardan, vositalardan iborat. Ularning har biri tilda o’zining muhim vazifasini bajaradi. Tahlil qilganda til birliklari ajratiladi, aniqlanadi va izohlanadi. Masalan: Tahlilda matndan biror gap ajratib olinadi (qo’shma gap, sodda gap, his-hayajon gap), undan so’z birikmasi ajratiladi (bitishuv, boshqaruv, moslashuv), keyin so’zlar ajratiladi (hokim yoki tobe so’zning qaysi turkum bilan ifodalanganligi), so’zlar tarkibidagi tovushlar (unli, undosh, jarangli, jarangsiz), qo’shimchaga ajratiladi (kelishik, egalik). Demak til birliklari quyidagilar: