Дуне динлари тарихи укув кулланма



Download 5,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet125/143
Sana13.05.2022
Hajmi5,73 Mb.
#603311
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   143
Bog'liq
Dunyo dinlari tarixi

230


Юкорида 
зикр этилган динлардан ташкари, Узбекистоннинг 
баъзи ерларида яхудийлар, монийчилар, маздакийлар жамоалари 
истикомат килган. Бундан деярли 1,5 минг йил аввал хозирги 
Марказий Осиёни уз ичига олган F арбий турк хоконлиги тахтида 
утирган Истами (552-576 йиллар) багрикенг хоким сифатида 
танилганди. Шу даврда туркий 
кабилаларда 
диний тафаккур уз 
тараккиётининг энг юкори погонасига кутарилган, бош худо -
Тангрига сигиниш кенг микёсда бошланганди. Шундай булса-да, 
Истами-хокон улкада маълум булган барча динларга эркин йул 
куйиб берди.
Узбекистонда исломдан олдин мавжуд булган динлар 
каторида Шом (Сурия) ва Эрон оркали кириб келган христиан 
динининг несториан мазхаби сезиларли урин тутган. Христиан 
жамоалари 
гуз, 
туккизугиз 
каби 
баъзи 
кучманчи 
турк 
кабилаларининг вакилларини хам уз ичига олган. Академик 
В.Бартольднинг фикрича, VI асрда Самаркандда христиан 
епископи ва бевосита араблар келишидан олдин эса митрополита 
булган. Хрзирги Тошкент ва Хоразм вилоятлари худудида хам 
христиан динига мансуб ахоли мавжуд эди.
Маълумки, IX асрдан бошлаб хозирги Узбекистон худудида 
ислом дини сунна йуналишининг ханафий (Имом Аъзам) мазхаби 
карор топган. Бу хам бежиз булмаса керак, зеро Имом Аъзам 
мазхаби узга динлар ва махаллий урф-одатларга нисбатан 
эркинлик бериш билан бошка мазхаблардан ажралиб туради. 
Х,анафийлик таълимотини такомулга етказган ватандошларимиз -
Абу 
Мансур 
ал-Мотуридий, 
Абул 
Муъин 
Насафий 
ва 
Бурхониддин ал-Маргиноний каби алломалар мусулмонлар 
орасидаги гоявий тарафкашликка бархам бериш, ислом динининг 
“ахли сунна ва жамоа” йули баркарор булиб колишига катта 
хисса кушдилар. Нафакат буюк алломалар, балки Марказий Осиё 
хукмдорлари хам бу йулда курашдилар. Масалан, X аср 
урталарида мусулмон дунёсида шиа йуналиши устунликка 
эришган бир пайтда (Шимолий Африка, Миср, Сурия, Х,ижозда -
фотимийлар, Яманда - зайдийлар ва хатто аббосийлар пойтахти 
Багдодда - бувайхийлар) Марказий Осиёлик тохирий, сомоний, 
газнавий ва корахоний хокимлар “ахли сунна ва жамоа”ни каттик 
туриб химоя килдилар.
231


Амир Темур хам “ахли сунна вал-жамоа”га доим содик, 
диний акидапарастликка катъий карши булган.
Шуни алохида таъкидлаш жоизки, собик “кизил империя” 
мажбуран киритилган Узбекистон фукароларининг аксариятида 
“совет кишиси”дан ташкари яна бир “нарса” бор эди. Бу “нарса”
- этник, тил ва иркий мансубликдан катъи назар мусулмончилик 
эди. Жахондаги барча мусулмонлар хеч булмаганда икки 
маданий мухитда яшайдилар. Бири - она Ватаннинг этник 
таркиби билан боглик махаллий маданияти, иккинчиси - исломга 
киргач шаклланган мусулмон маданияти. Узок тарихга эга булган 
мусулмон жамоаларида мазкур иккала мухит бир-бирлари билан 
чамбарчас богланиб кетган.
Мустакиллик 
туфайли 
узлигимизни 
англаш, 
маънавий 
кадриятларимизни тиклаш жараёни кечаётган хозирги пайтда 
динга ва айникса, ота-боболаримиз дини булиб келган исломга 
муносабат туб дан узгарди.
Минг йиллар мобайнида Марказий Осиё гоят хилма-хил 
динлар, маданиятлар ва турмуш тарзлари туташган ва тинч-тотув 
яшаган марказ булиб келди. Этник сабр-токат, багрикенглик хаёт 
буронларидан омон колиш ва ривожланиш учун зарур табиий 
меъёрларга айланди. 
Диний 
багрикенглик хамиша диний 
заминдаги адоватга карши узига хос калкон вазифасини утаган. У 
турли эътикодларнинг бир замон ва маконда биргаликда мавжуд 
булишига, уларнинг ташувчилари уртасидаги хамкорлик ва 
хамжихатликнинг шаклланишига йул очган. Бу эса, уз навбатида, 
юрт тинчлиги ва тараккиётига, умуминсоний маданият ва 
маънавият ривожига хизмат килган.
XIX асрда Россиянинг марказий минтакаларидан мажбурлаб 
кучирилган рус крестьянлари ночор ахволга тушиб колганда 
мусулмон ахоли уларга хар томонлама ёрдам курсатган. Уша 
давр вокеаларини курган иеромонах Харитон “махаллий ахоли 
ночор кучманчиларга рахмдиллик билан муносабатда булдилар, 
бусиз уларнинг купчилиги очлик ва мухтожликдан улиб кетган 
булар эдилар”, - деб гувохлик берган.
Бундай дустона алокалардан хулоса килиб, Узбекистон 
Республикаси Президенти Ислом Каримов: “Мусулмонлар ва 
христианларнинг Узбекистон заминида биргаликда хамнафас
232


булиб яшаши диний-маънавий тотувликнинг нодир тимсоли ва 
барча дин вакилларига нисбатан багрикенгликнинг энг яхши 
намунаси деб х,исобланишига арзигуликдир”, - деб таъкидлаган 
эди.^
Узбекистан хукумати диний багрикенглик сиёсатини окилона 
олиб бормокда. Республикада 16 диний конфессия эмин-эркин 
фаолият курсатмокда. Фукароларнинг миллати, ирки, динидан 
катьи 
назар 
барча 
учун 
тенг 
х,укуклар 
Крнун 
оркали 
кафолатланган.
1995 йилнинг октябрь ойида Тошкент шах,рида “Бир само 
остида” 
шиори 
остида 
халкаро 
мусулмон-христиан 
конференцияси утказилди. 1996 йилнинг ноябрида шу ерда Рус 
православ 
черковининг 
Тошкент 
ва 
Марказий 
Осиё 
епархиясининг 125 йиллиги тантаналари утказилди.
Багрикенглик турли миллат ва элатга дахлдор кишиларнинг, 
турли хил диний эътикодли инсонларнинг бир замин, ягона 
Ватан, бир юртда, бир х,удудда олийжаноб гоя, орзу-умид, максад 
ва ниятлар йулида хдмкор, хдмфикр ва хдмжихдт булиб яшашини 
англатади.
Узбекистонда турли динларга мансуб кадриятларни асраб- 
авайлашга, барча фукароларга уз эътикодини амалга ошириш 
учун 
зарур 
шароитларни 
яратиб 
беришга, 
динлар 
ва 
миллатлараро хамжихдтликни янада мустах,камлашга, улар 
уртасида кадимий муштарак анъаналарни ривожлантиришга 
алох,ида 
эътибор 
каратилмокда. 
Узбекистан 
Республикаси 
Конституциясида “Узбекистан Республикасида барча фукаролар 
бир хил х,укук ва эркинликларга эга булиб, жинси, ирки, миллати, 
тили, дини, ижтимоий келиб чикиши, эътикоди, шахси ва 
ижтимоий мавкеидан катьи назар конун олдида тенгдирлар”, -
деган коиданинг мустахдамлаб куйилгани бундай ютукларга 
сиёсий-хукукий замин яратди.
Конституциямизнинг 12-моддасида ижтимоий хдёт сиёсий 
институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма-хиллиги асосида 
ривожланади, х,еч кайси мафкура давлат мафкураси сифатида 
урнатилиши мумкин эмас, дейилган. Шунга биноан, хдр бир 
диний конфессия уз мафкурасига эга булиши мумкин. Лекин бу 
мафкура халкка тазйик билан сингдиришга йул куйилмайди.
233


Жамиятимизда диний ташкилотлар фаолияти халкимизда миллий 
гурур ва ифтихор, ватанпарварлик ва фидокорлик, комил 
инсонни шакллантиришга каратилган.
Узбекистон Республикаси Конституциясининг 31-моддасида, 
жумладан, шундай дейилади: “Х,амма учун виждон эркинлиги 
кафолатланади. ХаР бир инсон хохлаган динига эътикод килиш 
ёки хеч кайси динга эътикод килмаслик хукукига эга. Диний 
карашларни мажбуран сингдиришга йул куйилмайди”.
Дин ва давлат орасидаги муносабат асосида диннинг 
давлатдан 
ажратилиши 
тамойили 
хам 
ётади. 
Бу 
хакда 
Конституцияда шундай дейилади: “Диний ташкилотлар ва 
бирлашмалар давлатдан 
ажратилган 
хамда 
конун 
олдида 
тенгдирлар. 
Давлат 
диний 
бирлашмалар 
фаолиятига 
аралашмайди”.
Узбекистонда эътикод эркинлиги ва диний багрикенгликни 
мустахкамлашда конунчилик хам такомиллашиб борди. “Виждон 
эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида”ги конун 1991 йилда 
кабул килинган булиб, 1993 йилда киритилган баъзи кушимча ва 
узгартиришлар билан 1998 йилга кадар амалда булиб келди. 
Сунгги йиллар давомида мазкур конунни давр талаблари асосида 
тубдан узгартириш зарур булиб колди ва 1998 йилнинг 1 май 
кунида Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 
конуннинг янги тахрири кабул килинди.
Виждон эркинлиги хакидаги конун динга эътикод килиш ёки 
узга эътикодлар эркинлиги миллий хавфсизликни ва жамоат 
тартибини, бошка фукароларнинг хаёти, саломатлиги, ахлоки, 
хукуки ва эркинликларини таъминлаш учун зарур булган 
даражадагина чекланиш мумкинлигини таъкидлайди. Мазкур 
меъёр 1966 йил 16 декабрда БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 
кабул килинган Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугрисидаги 
Халкаро пактнинг 18-моддасига мувофикдир.
Айтиш 
жоизки, 
хозирга 
кадар 
ЮНЕСКО 
томонидан 
багрикенгликка дойр 70 дан ортик халкаро хужжат, конвенция, 
келишув ва протоколлар кабул килинган. Жумладан, 1995 йил 16 
ноябрда ЮНЕСКО Бош конференциясининг 28-сессиясида 
“Багрикенглик тамойиллари Декларацияси” кабул килинди. 
Декларацияда ирки, жинси, келиб чикиши, тили, динидан катъи
234


назар багрикенгликни таргиб этиш, инсон хукуклари 
ва 
эркинликларига хурмат билан караш каби мажбуриятлар акс 
этган. 1995 йил “Халкаро багрикенглик” йили деб эълон килинди.
Шунингдек, 1995 йилда ЮНЕСКОнинг “Динлараро ва 
маданиятлараро мулокот” Дастури кабул килинди. У диний урф- 
одатлар ва узига хос маданий кадриятлар, уларнинг дунё 
маданиятида тутган урнини ёритишга хизмат килади. Дастур 
доирасида Работ (1995, 1998), Мальта (1997) шахдрларида 
динлараро мулокот мавзусида халкаро анжуманлар утказилди.
1998 йил 6 ноябрда Тошкентда утказилган ЮНЕСКО Ижроия 
Кенгашининг 
155-сессиясида 
“Тинчлик 
маданияти 
ва 
ЮНЕСКОнинг аъзо давлатларидаги фаолияти” Декларацияси 
кабул 
килинди. 
ЮНЕСКОнинг 
“Тинчлик 
маданияти” 
концепцияси БМТ томонидан маъкулланиб, 2000 йил “Халкаро 
тинчлик 
маданияти 
йили”, 
2001 
йил 
эса 
“Халкаро 
маданиятлараро мулокот йили” деб эълон килинди.
2000 йил 13-15 сентябрда Тошкентда 

Download 5,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish