Дўстов Ҳ. Б. Коррозиядан ҳимоя қилиш

 
4.3. Пурбе диаграммалари 
Белгиялик олим Пурбе элемент–сув системасида мувозанатни ўрганиш 
усулини таклиф қилди. Усулнинг моҳияти шундан иборатки, унда: 
системадаги мумкин бўлган барча мувозанат ҳолатлари ўрганилади; 
натижалар жадвал кўринишидаги маълумотлардан иборат бўлади; таҳлил 
учун боғланишлар 
потенциал-рН
координаталарида график кўринишда 
ифодаланади. График кўринишда ифодаланган бундай боғланишлар Пурбе 
диаграммалари дейилади.
Диаграммалар бирикмалар термодинамик барқарорлигининг чегарасини 
аниқлаш ва реакцияларнинг бориши мумкинлиги тўғрисида хулоса қилиш 
учун фойдаланилади. Охирги вақтларда коррозион жараёнларнинг алоҳида 
моделларини ишлаб чиқиш мақсадида комплекс тадқиқотлар ўтказиш, 
жумладан Пурбе диаграммаларидан фойдаланиш кенг тарқалгандир. 
Диаграммаларни тузишда металл–сув системасида уч турдаги мувозанат 
инобатган олинади: 
 
1. 
Электр зарядлари билан мувозанатли алмашинув: 
Me
n
+
+ 
ne
↔ Me 
(4.I) 
Бундай мувозанатлар рН га боғлиқ бўлмасдан фақат потенциалга 
боғлиқдир. Бу жараёнларни характерловчи чизиқлар рН ўқига параллел 
бўлади. 

---

60 
2. 
Потенциал қиймати билан боғлиқ бўлмаган ион–молекуляр мувозанат: 
Me
n+
+ 
n
OH
–
↔ Me(OH)
n
(4.II) 
Бундай мувозанатлар фақат рН нинг қийматига боғлиқ. Пурбе 
диаграммасида уларга потенциаллар ўқига параллел чизиқлар тўғри 
келади. 
3. Ҳам потенциал, ҳам рН га боғлиқ бўлган мувозанатлар: 
Me(OH)
n 
+ 
ne
↔ Me + 
n
OH
–
(4.III) 
Бундай электроднинг потенциали Нернст тенгламасига асосан аниқланади: 
Е
р(OН
-
/Me) 
= 
Е
o(OН
-
/Me) 
– 0,059 pH
 
(4.9) 
Мувзанат чизиғи иккита ўққа нисбатан ҳам қияликка эга.
Мисол тариқасида сув учун Е—рН диаграммаси (4.2-расм) келтирилган. 
Асосий реакциялар ва уларга мос тенгламалар (4.2-жадвалда келтирилган). 
Диаграммадаги 2 ва 3 чизиқлар сувнинг электрокимёвий мувозанатига тўғри 
келади. Бунда водород билан қайтарилиш жараёни (2 чизиқ) ва кислород 
билан оксидланиш жараёни (3 чизиқ) ифодаланган. 3 чизиқдан юқорида 
жойлашган потенциалнинг қийматларида сув оксидланади, 2 чизиқдан пастда 
жойлашган потенциалнинг қийматларида эса қайтарилади. 
2 ва 3 чизиқлар ионларнинг активлиги бирга тенг бўлган ҳолат учун 
келтирилган.
1` чизиқ бир-бири билан мувозанатда бўлган Н
+
ва ОН
– 
ионларининг 
активлиги тенг бўлган ҳолатга мос келади. 4.2-жадвалда бу Н
+
/ОН
–
сифатида 
белгиланган.