Дўстов Ҳ. Б. Коррозиядан ҳимоя қилиш

3.17-расм. Темир оксидланишининг 
К
𝒎
+
 — ҳарорат (
а
) ва lg
К
𝒎
+
 — 1/T (
б
) 
координаталаридаги ҳароратга боғлиқлиги 
 
3.9.3. Газ босими ва таркибининг таъсири. 
Олдин айтиб ўтилганидек, агар оксидловчининг парциал босими ҳосил 
бўладиган бирикма диссоциация босимидан кичик бўлса, термодинамик 
нуқтаи назардан металлнинг оксидланиши тўхтайди. 
Агар металлнинг оксидланиши кимёвий реакция билан лимитланса, у 
ҳолда коррозия тезлиги кислород босими қийматидан чиқарилган квадрат 
илдизга пропорционал равишда ортади. 
Агар реакция тезлиги ҳимоя плёнкаси ҳосил бўлишидаги диффузия 
жараёни билан аниқланадиган бўлса, унда газ босимига боғлиқлик аниқ, 
равшан кузатилмайди. 
Газ муҳитидаги кислороднинг миқдори ва концентрацияси ортиши билан 
металл оксидланиш тезлигининг кескин ортиши фақатгина қандайдир 
нейтралл атмосферадаги кислород концентрациясининг унча катта бўлмаган 
қийматларидагина кузатилиши мумкин. Газ аралашмасида кислород парциал 
босимининг кейинги ортишида газ коррозияси тезлигининг мутаносиб 
равишда ортиши кузатилмайди.
Юқоридаги ҳолларда металл оксидланишининг тезлиги ҳимоя қаватидаги 
катионларнинг диффузияси билан назорат қилинади.

---

48 
Атмосфара таркибидаги турли аралашмалар металлардаги газ 
коррозиясига катта таъсир қилади. Ҳавонинг СО
2
, SO
2
, сув буғлари ва бошқа 
элементлар билан ифлосланиши кам углеродли пўлатлардаги газ 
коррозиясининг 1,3 – 2,0 марта ортишига сабаб бўлади. Бироқ углерод(II) 
оксиди – СО ҳамда углеводородлар муҳитида улар концентрациясининг 
ортиши билан пўлатнинг оксидланиш тезлигининг камайиши кузатилади. Бу 
ҳодиса СО миқдорининг ортиши билан пўлат–газ чегарасида қуйидагидек 
мувозанатнинг юзага келиши билан изоҳланади: 
2СО ↔ С + CO
2 
Шунга ўхшаш ҳолат углеводородлар, масалан матан муҳитида ҳам 
кузатилади: 
СН
4 
↔ С + 2Н
2 
Ёқилғиларнинг ёниш жараёнида ҳосил бўладиган беш валентли ванадий 
оксиди (V
2
O
5
) ҳам пўлатнинг осидланиш тезлигини оширади. Бу ҳодиса фанда 
ванадийли коррозия номи билан маълумдир. Ванадий оксиди V
2
O
5 
нинг осон 
эрувчанлиги ҳамда ванадий бирикмаларини ҳосил қилган ҳолда темирни ва 
темир оксид плёнкаларини эрита олиш қобиляти ванадийли коррозиянинг 
моҳиятини ташкил қилади. Бу жараён қуйидаги реакциялар орқали амалга 
ошади: Fe
2
O
3
+ V
2
O
5
= 2FeVO
4
4Fe + 3V
2
O
5
= 2Fe
2
O
3
+ 3V
2
O
3 
Ҳосил бўлган V
2
O
5 
ва FeVO
4
кейинги реакцияларда иштирок этади: 
V
2
O
3 
+ O
2 
= V
2
O
5 
6FeVO
4 
+ 4Fe = 5Fe
2
O
3 
+ 3V
2
O
3
Худди шундай тарзда беш валентли ванадий оксиди V
2
O
5 
никел ва хром 
оксидлари билан ҳам реакцияларга киришади. Бунда ҳимоя плёнкалари 
бузилиб, унда ковакликлар пайдо бўлади ва металлнинг коррозияланиш 
тезлиги ортади.
Техникада пўлат ва чўяндан тайёрланган жиҳозлар ҳарорат ва СО
2
, SO
2
, 
ҳамда сув буғлари таъсирида энг кўп коррозияга учрайди. Олиб борилган 
тадқиқотлар шуни кўрсатадики, 900° С ва ундан юқори ҳароратларда 
темирнинг оксидланиш тезлиги қуйидаги қаторга мос ҳолда ўзгаради: 
Н
2
О > СО
2
> О
2
> SO
2 
Баъзи металларнинг коррозияланишига О
2
, Н
2
О, СО
2
, SO
2 
мисолида газ 
муҳити таркиби ва ҳароратнинг коррозияга таъсири 3.18-расмда 
тасвирланган.