Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

SHovqin yo‘nalishini o‘zgartirish. Masalan, siqilgan gazlarni chiqarib yuboruvchi sistemalar, shamollatish va kompressorlarning chiqarish shaxtalari va h.k.lar ma’lum yo‘nalishda yo‘naltirilgan bo‘lishi yaxshi natija beradi.
Bunda chiqarish trubalari albatta ish joylari va aholi yashash punktlaridan qarama-qarshi tomonga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur.
Sanoat korxonalari va sexlarini oqilona planlashtirish. Ma’lum nuqtada shovqin darajasini pasaytirish uchun shovqin chiqaruvchi asbobni shu nuqtadan iloji boricha uzoqroq joylashtirish kerak.
SHuning uchun sanoat korxonalarining loyihalarini tuzganda shovqin chiqaruvchi sex va uchastkalarni, shovqin ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan uchastkalardan (masalan, aqliy mehnat bilan shug‘ullanadigan laboratoriyalar, zavod boshqarmalari, konstruktorlik bo‘limlari) bir-ikki joyga jamlagan holda qarama- qarshi tomonga joylashtirish tavsiya etiladi. Agar sanoat korxonasi shahar chegarasida yoki aholi yashaydigan punktning o‘rtasida joylashgan bo‘lsa, unda shovqin chiqaruvchi mexanizmlarni sanoat korxonasining o‘rtasiga joylashtirish tavsiya etiladi.
Xonalarga akustik ishlov berish. Sanoat korxonalarida shovqin darajasini ortib ketishiga shovqinning biror bir to‘siqqa, masalan, xonada devorlarga, shiftga urilib qaytishi natijasida tovush to‘lqinlarini kuchaytirish ham sabab bo‘ladi. Shuning uchun shovqin darajasini pasaytirishda to‘g‘ri kelayotgan tovush to‘lqinlarinigina emas, balki qaytgan tovush toiqinlarini ham kamaytirish chora-tadbirlarini ko‘rish maqsadga muvofiqdir.
Buning uchun xona devorlari va shiftlariga shovqin yutuvchi materiallar qoplash yoii bilan ishlov beriladi; shuningdek, shovqin toiqinlari tegishi mumkin bo‘lgan zona maydonini oshirish maqsadida, har xil shovqin yutuvchi vositalardan qilingan plafonlar osish yaxshi natija beradi. Bunday chora-tadbirlar turkumiga akustik ishlov berish ishlari deyiladi.shovqin yutishda ishlatiladigan material g‘ovak strukturaga ega boiishi kerak.
SHovqinni tarqalish yo‘lida kamaytirish. SHovqinni kamaytirishning asosiy vositasi, tovush yo‘lida to‘siqlar barpo qilishdir. Tovush to‘suvchi konstruksiya tovushni bir xonadan boshqa xonaga o‘tkazmazlik uchun hizmat qiladi. Tovush to‘sish effekti tovushning konstruksiyadan qaytishiga asoslangan. Bu to‘siqlar devor, to‘siq, qopqoq, kabina va boshqalar bo‘lishi mumkin. Bunda asosan shovqin tarqalish yoiida to‘siqqa urilib qaytish xususiyatidan foydalaniladi. To‘siq orqali o‘tib ketayotgan shovqin, qaytayotgan shovqinga nisbatan kam miqdorni tashkil etadi.
SHovqin to‘suvchi qopqoq, ekran va kabinalar
Kuchli shovqin chiqaradigan mashina va mexanizmlar qopqoq vositalari bilan ta’minlanib, qobiqlar bilan berkitish shovqin kamaytiriladi, qopqoqlar asosan yog‘ochdan, metalldan va plastmassadan tayyorlanishi mumkin. Bularning samaradorligini oshirish maqsadida qopqoqlarning ichki devorlari shovqin yutuvchi vositalar bilan ta’minlanadi. Bunda mashina va mexanizmlarning xarakatidan qobiqlarning o‘zi titrab, shovqin chiqarmasligiga erishish kerak. Qopqoqning tashqi devorlariga vibrodempfirlash vositalari yordamida ishlov beriladi, qopqoq shovqin tarqatuvchi mexanizmni butunlay berkitishi shart. Agar shovqin chiqaruvchi mashina yoki mexanizm issiqlik chiqarib ishlaydigan bo‘lsa, qopqoqlar shamollatish sistemalari bilan jihozlanadi.
Ishchilarni yaqin joylarida joylashgan shovqin chiqaruvchi mexanizmdan muhofaza qilish uchun ekranlardan foydalaniladi. Bunday ekranlar ishchi ish joyi bilan shovqin chiqaruvchi mexanizm o‘rtasiga o‘rnatiladi.
SHovqin so‘ndirish vositalari. Asosan, aerodinamik shovqinlarni so‘ndirish uchun foydalaniladi. Bunday shovqinlarni kamaytirishda turli-tuman so‘ndirish vositalaridan foydalaniladi. Bularni tanlash sharoitga, shovqin spektriga va so‘ndirilishi kerak bo‘lgan tovush chiqayotgan zonaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi. SHovqin so‘ndirish vositalarini yutuvchi, reaktiv va kombinatsiyalangan usullariga bo‘lish mumkin. YUtuvchi so‘ndiruvchi vositaning asosiy xususiyati shundaki, u o‘zi orqali o‘tayotgan shovqinning o‘z tarkibiga o‘rnatilgan yutuvchi materiallar yordamida kamaytirish imkoniyatini yaratadi. Reaktiv so‘ndirish vositasi esa shovqinni kelib chiqayotgan manbaga qaytarib yuboradi. Kombinatsiya usulida ham yutish, ham qaytarish xususiyatlari birgalikda qoilanadi.
SHovqinga qarshi shaxsiy muhofaza aslahalari
Ba’zi bir texnologik jarayonlarda shovqin darajasini umumiy texnik vositalar yordamida kamayitirish imkoniyati bo‘lmay qoladi. Bunday hollarda ishchilar uchun shaxsiy muhofaza vositalaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanada. Sanoat korxonalarida shovqinga qarshi shaxsiy muhofaza aslahalari sifatida vkladish, naushniklar va shlemlardan foydalaniladi.
Vkladishlar. Bu paxtadan qilingan, quloq teshigiga o‘rnatishga mo‘ljallangan vositadir. Uning samaradorligini oshirish maqsadida ba’zi bir parafinga o‘xshash moddalar shimdiriladi. Bundan tashqari, qattiq moddalardan, masalan, rezina, ebonit kabilardan yasalgan vkladishlardan ham foydalaniladi. Vkladishlar eng arzon va ishlatishga eng qulay vositalar hisoblanadi. Lekin ularning samaradorligi oz, ya’ni 5-20 dB gacha tovushni kamaytira oladi.
SHuningdek, ba’zi hollarda noqulayligi quloq teshigini yallig‘lantirishi mumkinki, bu uning salbiy jihatlari hisoblanadi.
Naushniklar. Sanoat korxonalarida VSNIIOT naushniklaridan keng foydalaniladi. Naushniklar quloqni yaxshi berkitadi va prujinalar yordamida ushlab turiladi. Naushniklar past chastotadagi tovushlarga nisbatan yuqori chastotadagi shovqinlardan yaxshi muhofaza qiladi. Uning samaradorligi 7-38 dB atrofida bo‘ladi.
SHlemlar. Haddan tashqari katta shovqin sharoitida (120 dB dan ortiq) shovqin inson bosh miyasiga ta’sir ko‘rsatadi. Bunday hollarda naushnik va vkladishlar hech qanday foyda bermaydi. Shuning uchun bosh miyani muhofaza qiladigan shlemlardan foydalaniladi.
Infra va ultra tovushlarning ta’siri va ulardan saqlanish
Sanoatida infra tovushlarning asosiy manbayi ichdan yonar dvigatellar, ventilatorlar, porshenli kompressorlar hisoblanadi. Infra tovushlar darajasi 100-120 dB dan oshib ketgan taqdirda ishchida bosh og‘rishi, sezilarli darajada quloq pardasining harakati vujudga keladi. Infra tovush darajasi orta borgan sari ichki organlarda tebranish hissi vujudga keladi, ishlash qobiliyati keskin susayadi, qo‘rquv paydo bo‘ladi.
QMQ 2. 01. 08. - 96 ga asosan 2, 4, 8 va 16 Gs o‘rta geometrik oktava oraliqlarida infra tovush darajasi 105 dB dan oshmasligi kerak.
Infra tovush bilan kurashishning asosiy usullari quyidagilardir:
mashinalarning tezligini oshirish; bunda tovush to‘lqinlari eshitiladigan polosalarga o‘tadi;
konstruksiyalar ustuvorligini oshirish;
past chastotadagi tebranishlarni yo‘qotish;
reaktiv tovush so‘ndirish vositalarini o‘rnatish.
SHuni aytib o‘tish kerakki, umuman shovqinni to‘sish vositalari va yutish vositalari infra tovush bilan kurashishda hech qanday natija bermaydi. Infra tovush bilan kurashishda tovush ajralib chiqayotgan manbayida kurashish yaxshi natija beradi.
Hozirgi vaqtda ultra tovushdan sanoatda keng foydalanilmoqda. Bunda foydalanadigan tovush chastotasi 20 kGs dan yuqori va quvvati bir necha kilovatt miqdorni tashkil qiladi. Ultra tovush ham inson organizmiga katta zarar keltiradi. Bu asab sistemasi funksiyalarining buzilishi, bosim, qon tarkibi va xossasining o‘zgarishi bilan ifodalanadi. Kasallarning boshi og‘riydi, tez charchaydi, eshitish qobiliyati susayadi. Ultra tovush odamga faqatgina havo muhiti orqaligina emas, balki suyuqliklar va qattiq jismlar orqali ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ultratovush meditsinada har xil kasalliklarni davolashda, sanoatda har xil detallarni tozalashda, elektrolitik jarayonlarni va ximiyaviy reaksiyalarni tezlatish uchun, qishloq xo‘jalikda urug‘larga ishlov berish va ta’mirlash ishlarida foydalaniladi, ultratovush chiqaradigan qurilmalar bilan bevosita kontaktda ishlashga ruxsat berilmaydi. Ular odamlar ishlayotgan xonadan, tovushga qarshi izolyasiyalangan bo‘lishi kerak. GOST 12.1. 001-75 ga asosan ultra tovushlar uchun 20-100 kGs gacha oraliqda shovqin darajasi 110 dB dan oshmasligi kerak deb belgilangan.Ultra tovushning havo orqali ta’sir darajasini kamaytirish uchun quyidagi vositalardan foydalaniladi:
1)Ruxsat etiladigan shovqin darajasi yuqori bo‘lgan jihozlardan foydalanish.
2)Ultra tovush tarqatuvchi jihozlarni qopqoqlar bilan ta’minlash. Bunday qopqoqlar po‘lat tunukadan tayyorlanib ichki tomoniga 1 mm qalinlikda rezina yoki ruberoid yopishtiriladi yoki 5 mm qalinlikda getinaks qoplanadi. Elastik qopqoqlar 3-5 mm umumiy qalinlikdagi 3 qavat rezina bilan qoplanadi. qopqoqlardan foydalanish eshitiladigan shovqinlarni 20-30 dB ga kamaytirsa, ultra tovushlarni 60-80 dB ga kamaytirishi mumkin.3)Ishchi bilan stanok o‘rtasiga ekranlar o‘rnatish; bundan ekranlar ko‘rinadigan bo‘lishi ham mumkin (masalan, oyna, pleksiglaz va h.k.).4)Agar yuqoridagi usullar bilan hech qanday natijaga erishilmasa, unda ultra tovush manbalarini ayrim xonalarga, kabinalarga joylashtirish mumkin. Suyuqliklardan va qattiq jismlardan ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ultra tovush nihoyatda xavfli hisoblanadi.SHuning uchun bunday asboblar bilan ishlaganda unga tegmaslik choralari ko‘rilishi kerak. Ultra tovush vannalariga detallarni joylashtirganda ultra tovush to‘xtatib qo‘yilishi kerak. Tebranishni muhofazalovchi vositalar (g‘ovak rezina, parolon va boshqalar) bilan jihozlangan asboblardan foydalanish tavsiya etiladi. Rezina qo‘lqoplar ham saqlanishning yaxshi vositasi hisoblanadi.