Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

MASHG‘ULOT № 12
MAVZU: FARMATSEVTIK KORXONALARDA XAVFSIZLIK VOSITALARI

Mavzuda qo‘llanilgan tayanch iboralar; Avtomatlashtirish, xavfsizlikni ta’minlash, elektr taqsimlash shkaflari, xavfli zonalar, to‘siq vositalari, xavf belgisi, muxofaza tizimi, xavfsizlik talablari, ishlab chiqarishdagi avariya va xalokatlar.

Mashg‘ulot maqsadi: Hozirgi zamon mashinasozlik sanoati korxonalari sexlarida turli-tuman mashina-mexanizmlar, stanoklar, ko‘tarish kranlari, ish bajarish konveerlari va boshqa qurilmalar mavjudki, bularning hammasi bu erda ishlayotganlar uchun ma’lum xavf tug‘dirishi, agar ehtiyot chora-tadbirlarini belgilab qo‘yilmasa, baxtsiz hodisalar sodir bo‘lishi mumkin. Bu mexanizmlarning ba’zi birlari detallarni qirqish, ularga shakl berish ishlarini bajarsa, boshqalari ish sharoitini yaxshilash, og‘ir ishlarni engillashtirish vazifalarini bajaradi. Sanoat korxonalarida xavfsizlik vositalari, mashina va mexanizmlarning xavfli zonalari, ximoya to‘siqlari xaqida ma’lumotlar berish va u jarayonlarni o‘rganish.
Seminar mashg‘ulotini yoritishda “Blits” pedagogik texnologiya usulidan foydalaniladi.
O‘qituvchi-havfsizlikni ta’minlash qanday tadbirlar orqali amalga oshiriladi

O‘qituvchi-ularni xar biriga misollar keltiring

Mavzuning ahamiyati. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, ish sharotini yaxshilash va baxtsiz xodisalarni kamaytirishning birdan – bir yo‘li sanoat korxonalari sexlarini iloji boricha mexanizatsiyalashtirish, masofadan turib boshqarish va kuzatish jarayonlarini ishga tushirish. Og‘ir ishlarni robot va avtomatlashtirilgan vositalar zimmasiga yuklash, sexlardagi umumiy ishlarni avtomatlashtirishga erishishdir.

Mexanizatsiyalashtirish xozirgi vaqtda amalga oshirish mumkin bo‘lgan jarayon bo‘lib, birinchidan ishchilarni og‘ir jismoniy mexnatdan qutqaradi, bu esa o‘z navbatida ish joylaridagi ishchilar sonini qisqartirish va baxtsiz xodisalarni kamaytirish imkoniyatini beradi.
Zamonaviy texnologiyalarda ko‘pgina ishchi uchun noqulay va zararli moddalar ajralish jarayoni kuchli bo‘lgan ishlar, masalan, eritilgan metallarni xar xil qoliplarga quyish, engil va yuk avtomashinalari kuzov va kabinalarni elektr payvandlash ishlari, ularni moysizlantirib, bo‘yashga tayyorlash ishlari bo‘yash va muxofaza qoplamlari bilan qoplash, detallarga issiqlik bilan ishlov berish, shtampovka, presslash va boshka ishlarni robotlar bajaradi.
Avtomatlashtirilgan tizimlarning ancha katta tezlikda xarakat qilishi, ularning ishlash maydoni kengligi va ish turlarining xilma-xilligi, ular ishining xavfli tomonlarini belgilaydi. Bunday tizimlarni tayyorlash va o‘rnatish ishlarida xavfsizlikni ta’minlash, ularning tuzilishining asosini tashkil qiladi.
Xavfsizlikni ta’minlovchi asosiy shartlar. Mashinasozlik sanoati korxonalarida ishlatiladigan mashina va mexanizmlarga qo‘yiladigan asosiy talablar, ularning ishchilar uchun xavfsizligi, ishlatishda pishiq va mustaxkamligi va ishlatilishning osonligi bilan belgilanadi.
Mashina va mexanizmlar xavfsizligini ta’minlash uchun uni loyixalashda qanday ish bajarishni xisobga olgan xolda ish bajaruvchi qismlarini joylashtirishni ixcham usullarini topish, unga shakl berish va muxofaza qilish qurilmalarini joylashtirish bilan birga olib boriladi. Mashinaga o‘rnatilgan muxofaza vositalari uning asosiy qismi bilan uyg‘unlashib ketishi kerak.
Mashina va mexanizmlarning xavfsizligi ularni ta’minlashga ishlatiladigan materialning mustaxkamligiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun xam bunday dastgoxlarni tayyorlashda ularning ishchi organlariga ishlatiladigan material mustaxkamligiga aloxida axamiyat beriladi.
Mashina va mexanizmlarning puxta ishlashini ta’minlashdagi asosiy omillaridan biri ularning xolatini nazorat qiluvchi asbob-uskunalar va avtomatik boshqarish va muvofiqlashtirish qurilmalari bilan jixozlash-dir. Ba’zi bir xollarda avtomatik boshqarish tizimi ishlamay qolishi mumkin. Unda umuman texnologik jarayonni boshqarish ishlayotgan ishchi zimmasiga tushadi va uning xavfsizligi to‘liq boshqaruvchi kishi maxoratiga bog‘liq bo‘ladi. Mashinasozlik sanoati korxonalarida ishchilarning charchashiga jismoniy va asabiy charchashgina ta’sir qilib qolmasdan balki ma’naviy charchash xam qo‘shilib ketishi mumkin. Shuning uchun sexlarda o‘rnatilgan mashina-mexanizmlarning xar xil ranglarga bo‘yash, korxona devorlarini mashina ranglari bilan mutanosib bo‘yashga erishish katta axamiyatga ega ekanligi aniqlangan.
Mashinalarning xavfli zonalari. Mashina va mexanizmlarning inson xayotiga va sog‘lig‘iga xavf tug‘diruvchi xolatlarni vujudga keltiradigan joylari xavfli zona deb ataladi. Xavfli zona asosan mashina va mexanizmlarning ochiq xoldagi aylanadigan va xarakatlanadigan qismlarida mujassamlashgan. Bu aylanayotgan qirquvchi asbob yoki detal, qayishli, zanjirli va tishli uzatmalar, xarakatlanuvchi dastgoxlarning ishchi stollari, konveerlari, yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirib yuradigan yuk ko‘taruvchi mashinalar va x.k.
Xar qanday texnologik jarayonni boshqarish uchun o‘rnatilgan dastgox va qurilmalarning xammasining xavfli zonalari, albatta, unga kishilarning tushib qolmasliklarini ta’minlaydigan vositalar bilan ta’minlanishi kerak. Bunday vositalarning ba’zilari xavfli zona xavfini butunlay yo‘qotadi, ba’zilari esa xavf darajasini butunlay kamaytiradi. Bunday vositalar umuman muxofaza qilish sharoitiga qarab, ikki guruxga bo‘lib qaraladi. Bulardan biri sexda xamma ishlovchilarni muxofaza qilish imkoniyatini yaratadigan kollektiv muxofaza aslaxalari va ikkinchisi ayrim ishlayotgan ishchini muxofazalash imkoniyatini beradigan shaxsiy muxofaza aslaxalari xisoblanadi.
Kollektiv muxofaza aslaxalari o‘zining ishlatiladigan joylariga qarab quyidagicha bo‘lishi mumkin: ish joylari va sanoat korxonalari xavo muxitini mo‘‘tadillashtirish, xonalarni va ish joylarini yoritishni me’yorlashtirish, ishchilarni ionlashtiruvchi infraqizil va ultrabinafsha nurlardan, shuningdek, elektromagnit, magnit va elektr maydonlaridan, shovqin, titrash va boshqalardan hamda mexanik, kimyoviy va biologik omillarning ta’siridan muxofaza qiluvchi vositalar kiradi.
SHaxsiy muxofaza aslaxalari o‘z navbatida muxofazalash sharoitiga qarab muxofaza bosh kiyimlari, nafas olish organlarini muxofazalovchi qurilmalar, maxsus kiyimlar, maxsus oyoq kiyimlari, qo‘lni, yuzni, ko‘zni, quloqni muxofaza qiluvchi vositalariga bo‘linadi.
Muxofazalovchi to‘siq vositalari. To‘siq vositalari ishchilarning mashina xavfli zonasiga tushib kolishiga xalal beradigan kilib o‘rnatiladi. Uning tuzilishi xar xil bo‘lishi mumkin. Asosan mashina va mexanizmlarning aylanuvchi va xarakatlanuvchi zonalarini, dastgoxlarning qirqish va ishlov berish joylarini, elektr toki urishi xavfi bo‘lgan va xar xil nurlanishlar bo‘lishi mumkin bo‘lgan xonalarni, shuningdek xavo muxitiga zararli moddalar chiqarayotgan joylarni xam to‘siq vositalari bilan ta’minlanadi. To‘siq vositalarining turlari va shakli uning ishlatiladigan joyi va shakliga qarab xilma-xil bo‘ladi. Ishlab chiqarish sharoiti va texnologik jarayon omillariga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, mashinasozlik sanoati korxonalarida o‘rnatilgan dastgoxlarning qobiqlari birinchidan uning kuch uzatgichlarini ixchamlashtirib tartibga solib tursa, ikkinchidan bu uzatgichlarini moylab turish imkoniyatini beradi va uchinchidan bu uzatgichlar xarakati natijasida xosil bo‘lgan tovushni kamaytirish imkoniyatini yaratadi.


Talabalarni bilimini tekshirish uchun savollar:
1.Xavfsizlikni taxlil qilish uslublari.
2.Xayot faoliyati xavfsizligini boshqarish vositalari.
3.Xavfsizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitishda yo‘riqnomalarning turlari.
4.Maxsus kiyim boshlar va shaxsiy ximoya vositalari nima uchun beriladi?
5.Xavfsizlikni ta’minlash qanday tadbirlar orqali amalga oshiriladi?
6.Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalarga nimalar kiradi
7.To‘siq qurilmalar tuzilishiga va ishlatish fuksiyasiga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?
8.Blokirovkalash qurilmalari deganda nimani tushunasiz?
9.Saqlash qurilmalarining vazifasini ayting.
10.Saqlash qurilmalari xavfni hosil bo‘lish tabiatiga ko‘ra necha guruxga bo‘linadi?
11.Tormozlash qurilmalarining vazifasiga nimalar kiradi?
12.Signal qurilmalarining vazifasiga nimalar kiradi?
13.Xavfsizlik belgilari necha guruxga bo‘linadi?