Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Silkinish – mustahkam zich jismlarning mexanik tebranishlari yoki tebranma harakatlari hisoblanadi.
Silkinishning aylanma detallar va harakatlanayotgan mexanizmlar, vallar, mashina shkivlari, dastgohlar, pnevmatik asboblarning noto‘g‘ri balansirovkasi, truba quvurlar bo‘yicha suyuqlik va gazlarni transportirovka qilish oqibatida yuzaga keladi. Silkinishlar dinamik yuklar ta’sirida vujudga kelib, mashinalar, qurilmalar va ishlab chiqarish binolari poydevoriga uzatiladi, ular orqali erga boradi. Shuning uchun silkinishlar va chayqalishlar katta masofaga etib borib, boshqa binolar va inshootlarda chayqalish hosil qilishi mumkin. Texnologik va boshqa uskunalarni loyihalashtirishda ishlab chiqarish binolarida ish joylarida uskunalar silkinishi tegishli kattalikdan oshib ketmasligi va SN – 245 –63 me’yorlariga javob berishini inobatga olish zarur.
Umumiy silkinishlar tananing biror bir qismiga ta’sirida qon ta’minotining yomonlashuviga olib keladi. Bu bo‘g‘inlarning deformatsiyasiga va harakatlanishining sustlashuviga, terining sezishini kamayishiga olib keladi.
Insonning ichki organlarini o‘z chastota tebranishlariga ega tebranuvchi tizim sifatida qarab chiqish mumkin:
f = 6 Gs - insonning butun tanasi uchun;
f = 8 Gs – bosh va oshqozon uchun;
f = 20 –25 Gs – boshqa organlar uchun;
f > 25 Gs - noxush.
Tashqi tebranishlarning ta’siri rezonans holatni chaqirishi va insonning ichki organlari chayqalishi va shikastlanishiga olib kelishi mumkin.
Silkinish nafas organlari, yurak-bo‘g‘in va ko‘rish-eshitish qobiliyatini sustlashtiradi. Uzoq va tez silkinishda silkinish kasalligi vujudga kelishi mumkin. Ayniqsa inson uchun bir vaqtning o‘zida shovqin, silkinish va past harorat zarar.
SHovqin va silkinishga qarshi chora tadbirlar korxonalarni qurish va loyixalashdan boshlanib, ishchi o‘rinlari va uskunalarni joylashtirishdan boshlanadi. Buning uchun tashkiliy, texnik, tibbiy-profilaktik tadbirlardan foyldalaniladi.
Ishlab chiqarish uchastkalari, uskunalar va ishchi o‘rinlarini tashkiliy ratsional joylashtirish, ishchilarning mehnat va hordig‘ini doimo nazorat qilish, ishchi joylari va uskunalaridan foydalanish cheklovlari va tegishli sanitariya-gigiena talablariga moslashtirish ahamiyatlidir.
Texnik – bu tadbir omillarning ta’sirini ancha kamaytirish imkonini beradi.
Uskunalarni yig‘ishda manbaning o‘zida shovqin va silkinish darajasini pasaytirish zarur.
Bu zarbali ta’sirlarni zarbasizlar bilan almashtirish, kam materiallardan foydalanish, silkinishni sezuvchi asoslarda uskunalarni o‘rnatish orqali amalga oshiriladi. Agar manbada shovqin va silkinish darajasi baribir yuqori bo‘lsa, u holda manbani izolyasiya qilish yoki ish joyini holi qilib, tovush yutuvchi materiallardan foydalaniladi.
Tovush izolyasiyasi – kojuxlar, ekranlar, to‘siqlar yordamida amalga oshiriladi. Tovush izolyasiya qiluvchi to‘siqlar, tovush to‘lqinini aks ettiradi. Tovush izolyasiya qiluvchi to‘siqning bunday qobiliyati d tovush etib borish, singish bilan baholanadi, to‘siq orqali tovush energiyasiga o‘tib, shu to‘siqda yotuvchi tovush quvvati nisbati bilan belgilanadi. Tovush yutish – shovqinning tebranish quvvatining issiklikka aylanishi. O‘ta tovush yutishni g‘ovak-g‘ovak, teshik- teshik materiallar va gazmollarda kuzatish mumkin.
Silkinishlarning kuchsizlanishi - qoplash, yotqizish, amortizatorlar, poydevorlar yotqizishda vibroizolyasiya, tovush yutish vositalaridan foydalaniladi. Tibbiy-profilaktik tadbirlar - 1 tomondan shovqin va silkinish holatlari hajmlari nazorati va boshqa tomondan ishlayotganlar salomatligi ahvoli nazoratidir.
SHovqindan individual himoyalanish vositalari – ovozni o‘chiradigan himoya probkalari, naushniklar,shlemlar.
Silkinishdan himoya esa - maxsus poyafzal va qo‘lqoplar.
SHovqinlardan himoyalanish uchun chora va materiallar tanlashda inobatga olinadiganlar:
Tovush to‘lqinlari: po‘latda - V = 5000 m/sek;
suvda - V = 1450 m/sek;
probkada - V = 500 m/sek;
havoda - V = 340 m/sek.
Ochiq makonda tovushning sfera to‘lqini kuchi masofa kvadratiga proporsional yo‘q bo‘ladi - g‘oyib bo‘ladi.
SHuning uchun shovqin hosil qiluvchi muhitli ishlab chiqarish binolarini keramik g‘ishtlar, plastmassa listlar, metall listlar bilan qoplash, moyli laklar bilan bo‘yash mumkin emas, izolyasiya sifatida esa voylok, asbest, probka, qo‘rg‘oshin, rezina yoki tovush energiyasi qisman aks etadigan boshqa materiallardan foydalanish mumkin emas.
Tovush yutuvchi materiallar shovqin tezligini 7-10 dB ga kamaytiradi.
YAngi sanoat korxonalarini va sexlarini loyihalashda shu sanoat korxonasi va sexlarida kelib chiqishi mumkin bo‘lgan shovqin bosimi darajalarini aniqlash muhim vazifa hisoblanadi. Ma’lumki, shovqin chiqaruvchi mashina va mexanizmlar sanoat korxonasining biror sexida joylashganligini hisobga olib, ana shu shovqinni tevarak-atrofdagi ishlab chiqarish korxonalarida, aholi yashash joylariga shovqin ta’sirini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar korxonani loyihalash davrida hisobga olinadi. SHovqinni hisoblash asosan, quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi:
1)Ma’lum nuqtada shovqin chiqarishi mumkin bo‘lgan va shovqin tavsiflari aniq bo‘lgan shovqin manbaining shovqin bosimi darajasini aniqlash.
2)SHovqinni kamaytirilishi lozim bo‘lgan miqdori.
3)SHovqinni ruxsat etiladigan miqdor darajasiga keltirish chora-tadbirlari.
SHovkin darajasini aniklash uchun SHum-1, ISHV-1 markali shovqin o‘lchagichlardan foydalaniladi. SHovqinni spektr chastotasi buyicha baxolash uchun ASH-2M, AS-3 markali chastotali analizatorlar ishlatiladi. Tovush spektrlarini vizual kuzatish va rasmga tushirish maksadida S-34 va SP-1 spektrometrlari xamda N-110, N327-3 markali uzi yozar jixozlar ishlatiladi.
SHovkindan ximoyalanish usullari turlicha bulib, u birinchi navbatda shovkin manbasiga xamda shovkin darajasiga boglik xolda tanlanadi. SHovqinga qarshi kurash chora-tadbirlari uz ichiga kuyidagi tadbirlarni birlashtiradi: shovqinni ajralib chiqayotgan manbayida kamaytirish; shovkinni tarkalish yunalishini uzgartirish; ishlab chikarish binolarga akustik ishlab berish; sanoat korxonalari binolari va uchastkalarini joylashishini ratsional rejalashtirish; shovkinni tarkalish yulida kamaytirish, shovqin manbaini uzoqroq masofada joylashtirish, jamoa va SHXV qo‘llash. Ushbu usullar ichida shovkinni shovkin manbaida kamaytirish eng samarali xisoblanadi.
Mashina va mexanizmlar shovkinini kamaytirish, detallarni tayyorlanish sifatini oshirish, kam shovkin xosil kiluvchi materiallardan foydalanish, uzatmalarni tugri tanlash, yoyilgan detallarni o‘z vaqtida almashtirish va shu kabi yullar orkali amalga oshiriladi. Uta kuchli shovkinda ishlovchi kurilmalarni izolyasiyalashda tovush kamaytiruvchi ekranlar ishlatiladi. Tovush yutuvchi materiallar sifatida kapron tolalari, parolon, mineral momiq, shishatola govak polivinilxlorid kabilar ishlatiladi. Bunday g‘ovak materiallar o‘ta va yuqori chastotali shovqinlarni maksimal darajada yutadi va susaytiradi. Agar yuqorida ko‘rsatilgan usullar orqali shovqin va darajasini susaytirish va me’yorlashtirish imkoniyati bo‘lmasa, shaxsiy ximoya vositalaridan foydalaniladi.
Ma’lumki, gazlar va suyukliklarni kuvurlarda xarakatlanishi natijasida aerogidrodinamik shovkin xosil buladi. Bandan tashkari, bunday shovkinlar ventilyatorlar, kompressorlar, nasoslar va ichki yonuv dvigatellarini ishlashi vaktida xam yuzaga keladi. Aerogidrodinamik shovkinlar gazlar va suyukliklarni uyurmasimon xarakati natijasida sodir bulganligi sababli, ularni shovkin manbasida kamaytirish uncha samara bermaydi. Shu sababli, bunday shovkinlar darajasi shovkin yuliga shovkin susaytirgichlar («glushitel») urnatish orkali kamaytiriladi.
Elektr kurilmalari va mashinalarida elektromagnik xarakterdagi shovkinlar yuzaga keladi. Bunday shovkinlar xosil bulishining asosiy sababi- uzgaruvchan magnit maydon ta’sirida ferromagnit massalarning titrashi xisblanadi. Transformatordagi bunday shovkinlar paketlarni zich joylashtirish va dempfer (tebranishni pasaytiruvchi, yutuvchi) materiallardan foydalanish orkali kamaytiriladi.