Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Tabletka tarkibidagi ibuprofen eruvchanligini aniqlash
n a t i j a l a r i 
D
o
 
S 
V
1
 
V
2
 
V
a
 
D
c
 
b 
Topilgan 
miqdor, g 
Metrologik tavsif 
0,1
.
10
-4
100 
50 
10 
0,312 
0,3112 
 
Tabletkaning eruvchanligini aniqlash uchun erituvchi muhit turi va miqdorini belgilash. 
Tayyor dori turlarining texnologiyasini ishlab chiqishda biofarmatsevtik tadqiqotlar alohida 
muxim ahamiyat kasb etadi. Chunki, ma’lum farmakologik ta’sirga ega bo‘lgan faol moddadan u 
yoki bu dori turini tayyorlashda avvalam bor o‘zlarining kimyoviy jihatdan kelib chiqishi turlicha 
bo‘lgan yordamchi moddalar majmuasi qo‘llaniladi. Qolaversa, texnologik jarayonlarni amalga 
oshirishda “faol modda – yordamchi modda” kompleksiga turli fizikaviy, fizik-kimyoviy va 
kimyoviy omillar ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida ta’sir etuvchi va yordamchi 
moddalar o‘rtasida muhit rN ining o‘zgarishi, fizikaviy yoki kimyoviy modifikatsiyalarga o‘tishi, 
kompleks birikmalar hosil qilishi, eruvchanlikni o‘zgarishi, sorbsiya xodisasi, shu jumladan 
adsorbsiya, absorbsiya, xemosorbsiya va boshqa xodisalar sababli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan 
holatda tayyor dori turining terapevtik samaradorligini u yoki bu tarafga o‘zgartirishi mumkin. 
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda o‘rganilayotgan tabletka dori turining ta’sir 
samaradorligini baholashda muxim o‘rin tutuvchi biofarmatsevtik tadqiqotlar amalga oshirildi. 
Ma’lumki tabletka dori turlarida biofarmatsevtik tadqiqotlar 2 xil usulda: in vitro va in vivo 
tajribalarida amalga oshiriladi. 
In vitro tajribalari bajarilishi nuqtai nazaridan oddiy, kam xarajat va kam vaqt talab etadigan, 
ayni vaqtda dori vositasining terapevtik samaradorligi to‘g‘risida etarlicha ma’lumot bera oladigan 
tajriba usullaridan hisoblanadi. Shu bilan birga in vitro tajribalar xar doim xam dori vositasining tirik 
organizmdagi ta’sirini to‘laqonli ifodalamasligi mumkin. Shu sababli taklif etiladigan in vitro usuli 
in vivo sharoitida olingan tajribalar natijalari bilan taqqoslanib, ular o‘rtasidagi korrelyasion 
bog‘liqlik hisoblab topiladi va bu bog‘liqlik ishonarli darajada bo‘lgan taqdirda qo‘llanilgan in vitro 
tajriba usuli keyinchalik dori vositasini sifat nazoratini amalga oshirish uchun tavsiya etiladi. 
Alohida tajribalarda yangi tarkibli ibuprofen tabletkasidan ta’sir etuvchi moddaning erituvchi 
muhitga ajralib chiqish tezligiga, erituvchi muhit pH ning ta’siri o‘rganildi. Buning uchun erituvchi 

---

262 
muhit sifatida tozalangan suv (rN=5,4-6,1); 0,1 mol/l NCI (rN=1,0-1,7); 0,1 mol/l NaON (pH=7,4-
8,1) eritmalari qo‘llanildi. Tajriba natijalari -rasmda keltirilgan. 
Keltirilgan natijalardan ko‘rinib turibdiki, yangi tarkibli ibuprofen tabletkasi tarkibidan ta’sir 
etuvchi moddani ajralib chiqish tezligiga muhit rN ining ishqoriy sharoitga o‘zgarishi tabletka 
tarkibidagi ta’sir etuvchi moddaning ajralib chiqishini kuchaytirgan, bu ko‘rsatkich 30 daqiqada 92,8 
% ni tashkil etdi. Ayni vaqtda bir xil sharoitlarda neytral yoki kislotali muhitda 30 daqiqa davomida, 
mos ravishda 72,2 va 77,5 % ta’sir etuvchi modda erib o‘tgan, shu sababli keyingi tadqiqotlar uchun 
erituvchi muhit sifatida – 0,1 mol/l natriy ishqori tanlab olindi.