Dori turlari texnologiyasi fanining asosiy maqsadi

Dorilarning ishlatilishiga qarah guruhlarga bo‘linishi. Orga- nizmga yuborish yo'Ilariga dorilar, asosan ikki guruhga: enteral (yunoncha entcron - ichak) - me’da-ichak yo'llari orqali va parenteral - me'da-ichak yo'llaridan tashqari yo'llar orqali yuboriladigan guruhga boMinadi.
Entcral usullarga: a) og‘iz orqali - preparat (rer os); b) to‘g‘ri ichak orqali - rektal (per rcktum) yuborish usullari kiradi.
19 www.ziyouz.com kutubxonasi
Parenteral usullarga: a) dorilarni nafas yoilari (traxeya, bronx) orqali (ingalatsiya usuli); b) teriga qoilanish; d) shilliq va seroz pardalar orqali yuborish; e) tildan (perlingval; lingua - til) va til ostidan (sublingval) yuborish; f) tcri ostiga, muskullar orasiga, qon tomirlariga, teri ostiga, orqa miya kanaliga yuborish usullari va boshqalar kiradi.
Dorini qanday usulda qoMlanish kcrakligini tanlashda shifokor juda ko‘p sharoitlarni, birinchi galda bemorning ahvolini hisobga oladi. Behush yotgan bemorga dorini ichirib boMmasligi shak-shubhasizdir. Bundan tashqari, dorining ta'sir etish tezligi va kuchi ham hisobga olinadi. Har bir dori moddasi qoMlanish usuliga qarab turlicha ta'sir ko‘rsatadi, albatta. Masalan, dori to‘g‘ri ichak orqali yuborilsa - 7 daqiqa davomida, ichilsa - 30 daqiqa davomida so‘riladi, vaholanki shu dorining o‘zini venaga yuborilsa, 1-2 daqiqadan kcyin o‘z ta'sirini ko‘rsatadi.
Dorini qo'llanish usulini tanlashda shifokor shu dorining orga- nizmning asosan bir sohasiga yoki butun organizmga ta'sir ko‘rsatishini ham albatta, hisobga olishi lozim.
Vuqorida keltirilgan dorivor moddalar klassifikatsiyasidan tashqari, keyingi yillarda ayrim avtorlar o‘z klassifikatsiyalarini taklif etdilar (A.S. Prozorovskiy, I.A. Muravyev). Lekin bu klassifikatsiyalar to‘liq ishlab chiqilmagani va sovct dorivor moddalar tcxnologlari tomonidan to‘la-to‘kis e'tirof qilinmagani uchun biz bu o'rinda ularni kcltirmadik.
GIDROFOB, LIPOFIL SURTMA ASOSLARI
Gidrofob surtma asoslari gurubiga lipofil, uglevodorodli va silikonli asoslar kiradi.
Lipofil asoslarga lipidlar guruhidan biri bo'lgan yog'lar va mumlar kiradi. Ular xossalariga ko‘ra, terining yog‘ ajratmalariga yaqin turadi. Bu asoslar ushlab ko'rilganda yog‘li dog‘ qoldiradi. Yog'lar - yog‘ kislotalarining triglitscridi hisoblanadi. Ko‘pincha yumshoq yog'lardan - cho'chqa yog‘i va ayrim vodorod bilan to‘yintirilgan yog‘lar, qattiq yog'Iardan - mol yog'i, suyuq yog'Iardan - ayrim o‘sim1ik moylari ishlatiladi. Hamma yoglar suvda erimaydi, spirtda kam eriydi, efir va xloroformda oson eriydi.
Cho‘chqa yog‘i - Adeps suillus depuratus. Oq, yangi, achimagan boMishi kerak. 34-36°Cda suyuqlanadi. Kislota soni 2 dan ortiq boMmasligi kerak. Tarkibida 62-68% triolein (S|7NJ5SOON) saqlaydi. Surtma uchun eng yaxshi asoslardan biri hisoblanadi. Cho‘chqa yog‘i terini juda yaxshi qoplaydi, dori moddalarni yaxshi qabul qiladi, teri orqali yaxshi so‘riladi, suv va sovun bilan yuvganda oson yuviladi.
Mol yog‘i. (Sebum bovinum). Yangi, oq, achimagan boMishi kerak, suyuqlanish harorati 42—50°C, tarkibida 53% tripalmitin va tristearin, 45% triolein saqlaydi. Suyuqlanish haroratining yuqoriligi va terini
232 www.ziyouz.com kutubxonasi
qoplash xususiyatiga ko‘ra, surtma asosi sifatida cho'chqa yog‘idan keyin turadi. Kerak bo'lganda surtmaga qattiqlik berish uchun cho'chqa yog'iga qo‘shib ishlatiladi. Qo‘y yog‘i xossasi bo‘yicha mol yog'iga o'xshaydi, suyuqlanish harorati 44-5l°C.