Донли экинлар маъруза матни

Seleksiyaning vazifalari va yo’nalishlari 

Sorgo  seleksiyasining  asosiy  yo’nalishi  donidan  (5–6  t/ga)  va  silos  uchun 

ko’k  massasining  (25–50t/ga)yuqori  va  turg’un  hosilli  hamda  majmuiy  qimmatli 

xo’jalik belgilariga yega nav va duragaylarni yaratish.  

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

Don  uchun  nav  va  duragaylarining  o’simliklari  past  bo’yli  (150  sm  gacha) 

poyasining  va  ro’vagining  uzunligi  bo’yicha,  bir  tekis  ustki  barg  qinidan  chiqib 

turgan  ro’vagining  yetarlicha  chiqib  turgan  oyokchali  bo’lish  maqsadga  muvofiq. 

Bu  o’z  navbatida  kam  to’planadigan  (o’simlikda  bir  –  ikki  poya)  o’simliklari 

hosilini yig’ib olishini mexanizasiyalashni osonlashtiradi. 

Silos  yo’nalishidagi  nav  va  duragaylarning  o’simliklari  baland  bo’yli  (2–2,5 

m),  ko’p  bargli,  uch  –  besh  poyali  bo’lib,  ko’k  massasida  donining  miqdori  sut  – 

mum  pishish  fazasida  quruq  moddasining  25  –  30  %  dan  kam  bo’lmagan,  hamda 

barg  –  poya  massasida  karotin  ko’p  miqdorda  bo’lib,  sianogen  glikozidini  kam 

saqlaydigan bo’lishi kerak.  

Sudan  o’ti  nav  va  duragaylarining  yeng  muxim  xususiyatlaridan  biri  chorva 

mollarini  dalada  boqishdan  yoki  o’rib  olingandan  so’ng  kuchli  va  kiyg’os  qayta 

o’sishi hisoblanadi.  

Supurgi  yoki  texnikaviy  sorgoning  ro’vaklari  yarqiragan  yashil,  kizil 

dog’larsiz,  35  –  50  sm  uzunlikda,  ingichka  yegiluvchan  va  tekis  bo’lishi  kerak. 

Sorgoning  sovuqqa  chidamlilik  xususiyati  tarkibida  taninlarni  saqlanishi  bilan 

chambarchas  bog’liq,  ular  unib  chiqadigan  donida  patogen  zamburug’larni 

rivojlanishga  to’sqinlik  qiladi.  Ammo  bu  moddalarni  mavjud  bo’lishi  yem  – 

hashaklarning  ozuqalik  qimmatini  pasaytiradi,  chunki  chorva  mollarning  hazm 

kiluvchi  oshkozon  ichak  traktida  fermentativ  gidrolizga  to’sqinlik  qiladigan 

moddalar majmuyi hosil bo’ladi.  

Sorgo  seleksiyasining  dolzarb  muammosi  bo’lib  doni  va  barg  –  poya 

massasining  ozuqalik  qimmatini  oshirish  hisoblanadi.  Buo’  xususiyat  tarkibidagi 

oqsil va almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalarning, birinchi navbatda lizinning 

mavjudligi bilan bog’liq.  

Hashaki  sorgoning  nav  va  duragaylarini  sifatiga  qaratilgan  seleksiyasida 

sianogen  glikozidning  tarkibini  kamaytirish  zarur,  chunki  u  gidroliz  vaqtida 

spisifik  ferment ta’siri ostida sinil kislotasini ajratadi. Bu  yesa chorva  mollarining 

zaharlanishiga  olib  keladi.  Sinil  kislotasining  konsentrasiyasi  sorgoning  naviga, 

rivojlanish fazasi, kecha – kunduz vaqti va qo’llaniladigan agrotexnikaga bog’liq. 

Qand  jo’xorisining  nav  va  duragaylari  shirasining  tarkibida  20%  va  undan 

ko’p  qand  saqlanishi  yem  –  hashakning  qand  –  protein  nisbati  bo’yicha 

yaxshilanishi  bilan  bir  vaqtda,  ajratib  olingan  qanddan  oziq  –  ovqat  sanoatida 

sharbat va shinni tayyorlashda foydalanishi mumkin. 

Sudan o’ti namunalarining tarkibida shakar – jo’xoriga nisbatan kamroq qand 

saqlanadi.  Silos  uchun  va  hashaki  jo’xorining  nav  va  duragaylarini  sifatini 

yaxshilash  donining  po’stliligini  kamaytirish  va  oson  yanchilishi  bilan  bog’liq, 

chunki boshoqcha kobig’lari silos massasi va donining ozuqalik qimmatini 15 – 20 

% gacha pasaytiradi.  

Sorgo  yekinlari  seleksiyasining  muxim  yo’nalishi  bo’lib  kasallik  va 

zararkunandalarga chidamli nav va duragaylarni yaratishdir. 

Sorgoning  o’ta  xavfli  kasalliklariga  bakteriozlar,  virus  mozaikasi,  chang 

qorakuyasi  va  turli  chirish  kasalliklari  kiradi.  Bu  kasalliklar  sorgoning  urug’ini, 

maysa va poyalarini zararlantiradi. Zararkunandalardan – shira asosan donlilar biti 

va poya yoki makajo’xori kapalagi (motel) dir. 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---