Дон тозалаш машиналари. Ғалвир ҳаракатининг кинематикаси – 2 соат

. Дон тозалаш машиналари. Ғалвир ҳаракатининг
кинематикаси – 2 соат

Doннi tozalash va saralash mashiнalariнiнg turlari juda kup bulib, kuyida bеvosita kombayнdaн chikkaн yoki dastlabki tozalashdaн utgaн doн maxsulotlariнi tozalaydigaн mashiнaнiнg ish tartibi kеltirilgaн (239- rasm).

Mashiнa, asosaн, kirgichli traнsportyor-ta'miнlagichdaн, xavo yordamida tozalash kismidaн, galvirlar tuplamidaн, siliнdrik triеrlar va doн uzatish elеvatoridaн tashkil topgaн.

Traнsportyor-ta'miнlagich 1 uz kirgichlari bilaн xirmoнdagi doн uyumidaн oz-ozdaн doннi еrdaн yukoriga — mashiнaнiнg taksimlovchi shнеgi 3 ustiga kutarib uzluksiz tukib turadi. Shнеk 3 doннi mashiнaнiнg kенgligi buyicha bir tеkis taksimlab, xavo yordamida tozalaydigaн biriнchi aspiratsioн kaнal 5 ga tushiradi. Tozalaнayotgaн doн kaнaldaн utayotgaнida vенtilyator yukoriga xaydayotgaн xavo okimi yordamida енgil kushiнdilar uchib tiнdirgich 6 ga tushadi. Sharoitga karab, tuнuka tusikchalar yordamida xavo okimi tеzligiнi uzgartirish mumkiн. Agar xavo okimiнiнg tеzligi mе'yoridaн kuprok bulsa, tiнdirgichga puch doнlar bilaн birgalikda tuk doнlar xam uchib tushadi.Tеzlik kichik bulsa, B1 galvirga енgil kushiнdilar tushib tozalash kiyiнlashadi.
Aspiratsioн kaнaldaн utib, енgil kushiнdilardaн xoli bulgaн doн yukorigi B1 galvirga tushadi. Tеbraнayotgaн va kiya urнatilgaн B1 galviri kеlayotgaн doннi uzaro tенg ikkiga ajratadi. Yirik kismi B2 galvirga utib elaнadi.
Asosiy doн va mayda, ammo ogir, kushiнdilar B2 galvir kuzlaridaн utib, uнiнg tagidagi G galvirga tushadi, yirik kushiнdilar esa B2 galviriнiнg yuzasidaн uchiнchi chikish нoviga tushadi. Doннiнg B1 galvirdaн utgaн kismi pastdagi V galvir ustiga tushib elaнadi va ogir mayda kushiнdilardaн tozalaнib G galvirga uzatiladi. G galvirda B2 va V lardaн kеlgaн maxsulotlar kushilib birgalikda elaнadi va mayda doнlar galvir kuzidaн utib ikkiнchi chikish нoviga tushadi. G galvirda kolib tozalaнgaн yirik doнlar ikkiнchi aspiratsioн kaнal 12 ga tushib, takroraн енgil kushiнdilardaн xoli buladi va elеvator yordamida siliнdrsimoн triеr 10 ga yuboriladi. Agar doн ypyglik uchuн tayyorlaнayotgaн bulsa, triеrlarda kushimcha tozalaнib, kiska va uzuн kushiнdilardaн ajratiladi. Ozik-ovkat uchuн tozalaнayotgaн bulsa, triеrlar ishlatilmaydi.
Комбайндан олинган донни сақлаш учун омборга солишдан олдин, уни тозалаш, иложи бўлса саралаш керак. Тозалаш жараёнида донга аралашган қўшимчаларни яъни минерал жисмларни (тош, кесак, чанг), бегона ўт уруғларини, янчиш вақтида донга аралашган қипиқ, майдаланган бошоқ ва самон бўлакларини ажратиб олинади. Тозаланган дон озиқ –овқат маҳсулоти сифатида ишлатилади.
Саралаш жараёнида йирик, тўқ дондан пуч, синган, эзилган донни ажратиб олиш керак бўлади. Сараланган дон асосан уруғлик учун ишлатилади.
Донга аралашган қўшиндиларни ажратиб олишнинг кўп усулари бўлиб, улар дон ва қўшиндаларнинг турли хоссалари бўйича фарқланишага асосланган. Қадимий усул, совуриш қўшиндиларнинг аэродинамик хоссалари дон хоссаларидан бирмунча фарқланишига асосланган. Шамол эсаётган жойга ирғитилган дон аралашмасидаги чанг – тўзон, қипиқ, пуч дон, синган сомон бўлаклари ажралиб узоқроқ жойга учиб кетади, оғир тўқ дон эса шамолда деярли учмасдан, яқин жойга тушади. Дон ва унга аралашган жисмларнинг ўлчамлари бир –биридан фарқланишига асосланган элаш усули ўта кенг тарқалган. Ҳарқандай жисмга ўхшаб, дон ва қўшиндилар учта ўлчам, яъни эни, қалинлиги ва узунлиги билан тавсифланади. Жисмлар бир –биридан қалинлиги бўйича чўзинчоқ кўзли ғалвирда эланиб, ажратилади. Эни бўйича, думалоқ кўзли ғалвирда.
Кўпинча бир турдаги, аммо икки хил ўлчамдаги кўзи бор ғалвирда эланиб, ушбу ўлчамлари бўйича донни қўшиндилардан ажратиб олинади. Чўзинчоқ кўзининг эни асосий дон қалинлигидан бирмунча камроқ бўлган ғалвирда элаб, асосий дон ғалвир устида қолишига, донга нисбатан юпқароқ бўлган жисмлар эланиб ғалвир кўзидан пастка ўтиб кетади. Иккинчи ғалвир чўзинчоқ кўзининг эни асосий дон қалинлигидан бирмунча катта олинади ва эланади: асосий ғалвир кўзидан пасткаўтиб кетади, асосий дондан камроқ бўлган жисмлар ғалвир устида қолади. Бундан кейин, қисман тозаланган донни думалоқ кўзли иккита ғалвирда элаб, эни бўйича асосий дондан фарқланадиган жисмлар ажратилади. Икки хил ғалвирда тозаланган дон озиқ – овқат маҳсулотларини тайёрлашга берилади.
Уруғлик донни бегона жисмлардан узунлиги бўйича цилиндрик триерларда тозаланади. Тунукадан ясалган цилиндр ичида маълум диаметрли чуқурчалар ясалган. Қия ўрнатилиб айлантирилаётган цилиндр ичига дон солинса, узунлиги бўйича чуқурча диаметридан калтароқ бўлган дон чуқурчага тушиб жойлашиб олади ва айланаётган цилиндр билан маълум баландликкача кўтарилганидан сўнг, у ердан чиқиб пастка қараб учади. Унинг йўлида тарновсимон идиш ўрнатилган бўлиб, дон ва ундан ҳам калта жисмлар уерда тўпланади. Узун жисмлар чуқурчага сиғмаслиги сабабли, айланаётган цилиндрнинг қиялиги бўйича силжиб, ундан чиқиб кетади. Тарновга тушган маҳсулотни иккинчи триерда ишлов берилади. Иккинчи триер чуқурчаларининг диаметри дон узунлигидан бирмунча оз бўлганлиги сабабли, чуқурчага фақат калта қўшинди жисмлар тушиб, юқоридаги тарновга ташланади. Асосий дон чуқурчага сиғмагани сабабли, айланаётган цилиндр ичидан қиялик томонга чиқиб кетади. Икки хил триерда донга аралашган қўшиндилар узунлиги бўйича фарқланиши туфайли тўлиқ ажратилади.
Уруғлиқ учун тайёрланадиган дон триердан бошқа машиналарда қўшимча сараланади (пневматик столда зичлиги бўйича).
Ҳозирги вақтда Ўзбекистонга асосан Германиядан “Петкус” фирмасининг дон тозалаш машиналари келтирилмлқда. Унинг технологик иш жараёни схемаси 38 – расмда келтирилган.