Domna gazi Domna ishlab chiqarishi

7.2-rasm. Bessemer konvertoru
120

Dastlab  uglerod  yonmaydi,  chunki  vannadagi  harorat  uning 

yonishi  uchun  yetarli  bo‘lmaydi.  Kremniy  va  marganeslaming  oksid- 
lanishi natijasida vannadagi harorat ko‘tarilib, uglerod yona boshlaydi:
2C + O
2
 = 2CO -  Q kkal 
С + FeO = CO + Fe -  Q kkal
Konvertoming  sig'imi,  qayta  ishlanayotgan  cho‘yan  tarkibi  va 
ulaming  miqdoriga  ko‘ra  uglerodning  yonishi  8-10  daqiqa  davom 
etadi.  Cho‘yan  tarkibidagi  uglerod  yonib  kamayishi  natijasida  alanga 
pasayib  qo‘ng‘ir  tutun  chiqa  boshlaydi.  Bu  esa  cho'yan  tarkibidagi 
qo‘shimchalar  deyarli  yonib  tugaganligini  bildiradi.  Kutilgan 
tarkibdagi  po‘lat olingach, jarayonni tugatish  uchun  konvertomi yotiq 
holatga  keltira  borish  bilan  havo  bosimi  asta-sekin  pasaytirib  boriladi 
va to ‘xtatiladi.
Ingliz  metallurgi  S.Tomas  fosforga  boy  cho‘yandan  po‘lat  olish 
maqsadida  Bessemer  konvertorining  ichki  devorlarini  asosan  o ‘tga 
chidamli  dolomit  g‘ishtidan  terishni  va  suyuq  cho‘yanni  quyishdan 
oldin  flyus  sifatida  ohaktosh  kristallari  kiritishni  taklif  qilgan. 
0 ‘zgartirilgan Bessemer konvertori Tomas usuli deb ataldi.
1953-yildan  e’tiboran  asosli  konvertorlarga  quyilgan  qayta 
ishlanadigan  cho‘yan  sathiga texnik toza kislorod  haydash yo‘li  bilan 
turli  markalardagi uglerodli  va kam  legirlangan po‘latlar olish usullari 
qo'llanila  boshlandi.  Bu  usulning  oddiy  konvertor  usulidan  farqi 
shundaki,  jarayonning  boshidanoq  metall  yaxshi  aralashgani  uchun 
uglerod,  kremniy  va  boshqa  qo‘shimchalar  yaxshi  oksidlanadi. 
Natijada  kisloroc|iing  ta’sir  doirasida  harorat  3000°C  gacha 
ko‘tariladi.  Konvertorda  metall  tez  qizib,  yaxshi  qizigan  faol  shlak 
hosil  bo‘ladi.  Bunda  fosfor  va  oltingugurt  shlakka  o ‘tadi.  Bu  usul 
sanoatda  borgan  sari  keng  qo‘llanilmoqda,  chunki  u  oddiyligi, 
ixchamligi,  yoqilg‘i  talab  etmasligi,  ish  unumi  yuqoriligi,  ishlash 
sharoitining  yaxshiligi,  po‘latda  azot  va  vodorod  gazining  kamligi, 
kapital  mablag‘lami  kam  talab  etishi,  chiqindilami  qayta  ishlashga 
imkon  berishi  kabi  afzalliklarga  ega.  Pechning  kamchiligi  shuki,  u 
suyuq  cho‘yanni  ko‘proq  talab  etadi.  Bundan  tashqari,  metall 
kuyindisi ko‘p, ancha miqdorda chang ajralib chiqadi.
Marten  pechi.  Yuqorida  qayd  etilganidek,  konvertorli  pechlarda 
po‘lat  ishlab  chiqarish  usullarining  kamchiliklarini  kamaytirish
121

borasidagi  izlanishlar  Marten  usuli  paydo  bo‘lishiga  olib  kelgan. 

Marten  pechining  ish  bo‘shlig‘i  gorizontal  yo‘nalishda  cho‘zilgan 
kameradan  iborat  (7.3-rasm).  Ish  bo‘shIig‘ining  devorlari  o ‘tga 
chidamli  materiallardan  tayyorlanadi.  Pechning  qiziydigan  qismlari 
suv  bilan  sovitish  qurilmalari  bilan  ta’minlangan.  Pechning  old 
qismida  shixta  materiallarini  yuklash  uchun  darchalar  mavjud.  Orqa 
devorida  esa  erigan  metall  va  shlakni  chiqarish  uchun  maxsus 
teshiklar  bo‘lib,  ularga  novlar  o ‘matilgan.  Suyuq  metallni  pechdan 
ravon  chiqishi  uchun  uning  tubi  va  devorlari  ma’lum  qiyalikda 
ishlangan.
Pech ju ft  regeneratorlarga  ega.  Pech  vannasidagi  shixtani  eritish 
uchun  regeneratorlarda  1880-2000°C  ga  qizdirilgan  yonuvchi  gaz 
pech  bo‘shlig‘idagi havo kislorodi  hisobiga yondiriladi.  Buning uchun 
jarayonning  boshlanishida  pechga  haydalayotgan  gaz  bilan  havo 
I200-1300°C gacha  qizdiriladi.