Кушлар тумшуги ёрдамида озик; йигади, купчилиги озикни тумшуги билан
майдалайди, уя куради, душманлардан узларини химоя килади. Умуман кушлар
тумшугининг катталиги ва шакли озик турига караб турли кушларда хар хил
булади (154-расм).
154-расм. Кушлар тумшугининг турли-туманлиги: 1 - сорники, 2 -4 - балчикчиларники
(2 - бигизтумшукники, 3-узунбурун балчикчиники, 4 - якантовук; (лойх^рак)ники,
5 - колибриники, 6 - кизилиштоннихи, 7 - туканники, 8 - сакокушники, 9-11 - доихур
кушлар ники (9 - зябликники, 10 - болтатумшук (дубонос)ники, 11 - кайчитумшук
(клёст)ники, 12-13 - хашаротхурларники, (12 - пеночканики, 13 - тентаккушники),
14-15 - сувда сузувчи кушлар ники (14 - ёввойи Урдакники, 15 - черакнкки).
Тумшуги асосида
бурун тешиклари жойлашган, Бошининг икки ёнида
йирик кузлари булиб, уларда устки ва пастки ковоклардан ташкари юмгич
пардалари хам бор. Кузларидан оркарокда бирмунча пастда патлари орасида кулок
тешиклари жойлашган. Айрим кушлар (кирговул, кур)нинг бопщда гуштдор
хосил ал ари- тарок ва хдлкалар булади. Умуман, кушларнинг гавдаси (каптар, карга,
чумчук) нисбатан кичик боши, узун харакатчан б$?йни, тухумсимон танаси
хамда бир жуфтдан оёк ва канотлардан иборат. Хавода улар бошини олдинга
чщариб, оёкдарини танасига тортиб ёки оркага узатиб учади.
Бунда уларнинг
танаси хаво каршилигига камрок учрайдиган шаклга келади. Кушларнинг думи
кичрайиб, гуштдор кичкина думбокка айланган, бу думбокда елпигичдек ёзила
оладиган узун-узун сербар патл ар булади. Узгариб, канотга айланган олдинги
264
www.ziyouz.com kutubxonasi
оёклари лотинча «Z» харфи шаклида булади, яъни бу оёкларининг учта асосий
булими бир-бирига нисбатан бирор бурчак остида туради ва шунга кура
бутунлай ёзила олмайди.
Тери коплами. Кушларнинг териси юпка ва курук булиб, унда хеч кандай
суяк тузилмалари йуклиги, патлардан ташкил
топган шох коплагичининг
борлиги ва безларнинг булмаслиги билан характерланади.
Купчилик кушларда факат дум
тубининг устига урнашган дум бези
бор. Дум бези узидан секрет чикаради.
Кушлар тумшуги ёрдамида патларини
шу секрет билан ёглайди. Бу ёгли сек
рет патларни сув билан хулланишдан
саклайди. Дум бези, айнщса сувда
сузувчи
кушларда яхши ривожланган,
Курукдикда (чулда) яшовчи
баъзи
кушларда (туякушлар,тувалокдар) бу без
булмайди. Дум безининг секрета куёш
нури таъсирида «Д» витаминига айлана-
ди, буки кушлар патларини тозалаш
вактида ютади.
Кушлар танаси ташки томондан
шох ортикдари-патлар, пат-парлар, ха
кикий парлар, ипсимон патлар ва
килчалар билан копланган (155-раем).
Контур патлар. Вояга етган куш
нинг устини
коплаб турадиган патлар-
нинг куп кисмини контур патлар ташкил
этади. Бу патлар жойлашишига караб
турли номлари бор, яьни дум усти
патлари, кулок коплагич патлари ва
хоказо.
Кушларнинг дум пати ёки кокув-
чи канот патларидан бир донасини
юлиб олиб, тузилиши билан таниши-
ладиган булса,
типик пат эгилувчан ук
ва бирмунча юмшок ён пластинка -
ташки хамда ички елпигичлардан ибо-
ратлигини куриш мумкин. Пат уки-
нинг устки узун кисми тана, елпигич-
сиз пастки кисми эса калам учи
дейилади, калам учининг тубида те
шиги бор (156-расм).
Кокув
патларининг ички елпи-
гичлари ташки елпигичларига нисбатан
Do'stlaringiz bilan baham: