Djafarova Nigina Alisherovna “turizmda statistik ma’lumotlarni yig’ish metodologiyasini xalqaro standartlarga moslashtirish yo’llari”

2.3-chizma. Turistik xarajatlar hisobi boʻyicha kundalik shakli
 
Manba:
  Александрова  А.Ю.  Статистика  туризма.  Учебник.  -    М.:  Федеральное 
агентство по туризму, 2014. — 152 стр.
 
Kundalik  usuli  (2.3-chizma)  kuchi  tomon  bilan  birgalikda  kuchsiz 
jihatlarga  ham  ega.  Uning  yordamida  turistik  xarajatlar  toʻgʻrisida  batafsil 
ma’lumotga  ega  boʻlish  mumkin.  Yana  bir  ustunliklaridan  biri,  barcha  toʻlov 
operatsiyalari  amalga  oshirilgach  kundalikka  darhol,  tashrif  buyuruvchi  hali 
unutmasidan oldin kiritiladi.
  
Kundalikning  eng  asosiy  kamchiliklaridan  biri  –  kundalik  shakllarining 
toʻliq  toʻldirilishi  va  qaytarib  berilishining  koeffitsiyenti  kamligi  boʻlib,  bu 
yigʻilayotgan  axborotning  ishonchlilik  darajasini  pasayishiga  olib  keladi. 

---

60 
 
Birinchi koʻrishda ushbu kamchilikni osonlikcha bartaraf etish mumkin. Bunda 
tarqatiladigan  kundaliklar  hajmini  oshirish  yetarlidir.  Ammo  bunday  yechim 
faqatgina  toʻliq  toʻldirilmaslik  va  blankalarning  qaytarilmasligiga  tasodifiy 
hodisalar sabab boʻlganda amal qiladi. Maxsus taqdidot natijasi esa ular tizimli 
omillar harakatlari sababli yuzaga kelishi aniqlandi.  
Shakllarni  yozishda  eng  kam  ish  safariga  chiqgan  sayohatchilar  ishtirok 
etib, ular sayohat davomida ancha yuqori xarajatlar qiluvchi vakillar sanaladilar.  
Shuning  uchun  ham,  kundalikni  toʻldirgan  va  topshirgan  shaxslarning  barchasi 
umumiy  tuzilmasi  va  jami  tashrif  buyuruvchilar  soni  doimo  farq  qiladi. 
Shubhasiz, tarqatiladigan kundaliklar sonini oshirish bilan koʻrsatilgan istesnoni 
bartaraf etib boʻlmaydi.   
Kundalik  usuli  orqali  kuzatuvni  rejalashtirish  va  amalga  oshirish  oldida 
turgan vazifalardan biri – toʻldirilgan blanklarning qaytarilishini kuchaytirishdir.  
Tarqatilgan kundaliklarning 70-75 foizi qaytarilishi nazorat natijalarining yetarli 
darajadagi yuqori ishonchliligini ta’minlaydi. Ushbu darajaga yetishishning real 
usullari  mavjud.  Bu  usullarning  barchasi  tadqiqotda  soʻrovchilarning  ishtirok 
etishdan ijobiy manfaat olishlariga yoʻnaltirilgan. Choralar kompleksiga – qisqa 
va  oson  tushuniladigan  kundalik  shakllarini  tuzish,  javoblar  anonimligini 
kafolatlash,  toʻldirilgan  blanklar  qaytarilishining  aniq  belgilangan  qoidalarini 
ishlab  chiqish,  anketa  tuzuvchining  soʻrov  ishtirokchilariga  shaxsan  kundalikni 
toʻldirish  iltimosi  bilan  murojaat  qilishi,  sayyohlarga  tadqiqotda  natijalaridan 
olishi  mumkin  boʻlgan  potensial  foydani  tushuntirish,  toʻldirilgan  blanklar 
uchun material va boshqa ragʻbatlantirish vositalarning qoʻllanilishi kiradi. 
Statistik  kuzatuvlarni  rejalashtirayotganda  kuzatuv  subyekti,  ya’ni 
birlamchi  axborotni  kim  yigʻishi  masalasini  yechish  lozim.  Ayrim  holatlarda  – 
bu statistika organlari va ularning kardlari boʻlsa, boshqa holatlarda – statistika 
mutaxassislari  bilan  bir  qatorda  keng  jamoatchilik  doirasi  ham  jalb  qilinadi. 
Anketalarni  toʻdirishda  davlat  aholisi  ham  ishtirok  etishi  mumkin.  Masalan, 
AQSH  turistlarni  savol-javob  qilish  uchun  intervyu  oluvchilarni  xorijiy  tillarni 

---

61 
 
yaxshi  biladigan,  oʻqimishli,  kommunikativ  insonlar  orasidan  toʻplashadi.  Ular 
odatda universitet va biznes-maktablarda dars berishadi.