Diyen uglevodorodlar, alkadiyenlar

Diyen uglevodorodlarning fizikaviy xossalari

Ejmpirik formula * >	Tuzilishi		Nomi	Suyuqlanish temperaturasi °C	Qaynash tem­peraturasi, °C	Zichligi d4^20
		CH2=C=CH2	propadiyen	-136,1	-34,3	0,662
с,н4 C4H6		CH,-CH=C=CH2 сн2=сн-сн=сн2	butadiyen butadiyen	-113	+ 10,3 -4,5	(qayn,tempera- turasida) 0,676 (0° da)
		сн3-сн2-сн=с=сн2	1,2-pentadiyen	—	+44,7	0,650 (-6° da) 0,690 0,683 (15°C da) 0,702 0,661 0,688
	<	CH,-CH=CH-CH=CH, CH -CH=C=CH-CH, " CH2=CH-CH2-CH=CH,	1,3-pentadiyen pentadiyen pentadiyen	-87,5 -148,3	+42,0 +49,0 +26,1
		CH-C=C=CH2	3-metil-l,2-
			butadiyen	—	+40,5
C5H8		CH3 CH2=C-CH=CH, 1 CH3	2-metil-l ,3-	-120	+34,1	0,685 (164: da)
			butadiyen

Dils va Alder tomonidan ochilgan bu reaksiya diyen uglevodorodlarni ,ul(at va miqdoriy jihatdan aniqlashda, shuningek, olti a'zoli halqa tutgan lurli xil birikmalarni sintezlashda keng ishlatiladi.

Oralatma qo'sh bog'li diyenlarda biriktirish reaksiyasining o'ziga xos liorishini bu diyenlarning elektron tuzilishi bilan tushuntiriladi (102- lu'lgaqarang).

Oralatma qo'sh bog'li diyenlarning ikkinchi juda muhim xususiyati — tilarning nihoyatda oson polimerlanishidir. Polimerlanish jarayonida har liir diyen molekulasidagi ikkala qo'sh bog' uzilib, molekulalar birinchi va lo'rtinchi uglerod atomlari yordamida birikadi va kauchuk xossasiga ega bo'lgan juda uzun zanjirli birikma hosi! bo'ladi. Bunda dastlabki molekuladagi <', va C₃ orasida bo'lgan oddiy bog' o'mida qo'sh bog' hosil bo'ladi:

1 2 3 4

,...-сн₂ =сн-сн = CH₂+CH₂ =CH-CH = CH₂ +

12 3 4

iCH₂ =CH-CH = CH₂ +...->...CH2-CH =CH-CH₂-CH₂ -

-CH = CH - CH₂ - CH₂ - CH = CH - CH₂ -... yoki

nCH₂ = CH -CH = CH₂ p°^limerlanish (-CH₂ —CH = CH -CH₂-)_n.

Uj,

Bu tipdagi polimerlanish sintetik kauchuk ishlab chiqarishning asosini lashkil etgani uchun muhim xalq xo'jalik ahamiyatiga ega.

YIJQORI MOLEKULYAR BIRIKMALAR

Yuqori molekulyar birikmalar kimyosi keyingi yillarda juda tez sur'atlar biian rivojlanib bormoqda. Ular tabiatda keng tarqalgan bo'lib, biopolimerkir deb ataladi. Qqsillar, polisa :aridlar, nuklein kislotalar shular jumlasiga kiradi. Shuningdek, turmush, texnika, qishloq xo'jaligi, tibbiyot va boshqa sohalarda keng miqyosda ishlatiladigan hamda sintetik yo'l bilan olinadigan plastik massalar, sintetik tolalar, kauchuklar, ion almashtiruvchi smolalarning barchasi yuqori molekulyar birikmalardir. Yuqori molekulyar birikmalar polimer moddak r deb ataladi; Bir necha ming molekulalari o'zaro birikib, polimerlar hosil qiladigan quyi molekulyar birikmalar monomerlar deyiladi. Polimer moddalarning molekulyar massasi juda katta bo'lib, bir necha ming ian bir necha milliongacha bo'ladi. Sintetik polimerlar polimerlanish va polikondensatlanish reaksiyalari orqali sintez qilinadi.

Polimerlanish bir qancha monomer molekulalarning o'zaro kimyoviy birikib, polimer molekulasini hosil qilish jarayonidir. Bu jarayonda polimerdan tashqari hech qanday atom yoki atomlar guruhi hosil bo'lmaydi. Alkenlar, vinil tipidagi alkeni galogenidlar, oddiy va murakkab vinii efirlar, a, p—to'yinmagankislotalarr.ingnitrillari, 1,3-butadiyenqatoribirikmalari, alkinlar va aldegidlar polimerlanishi xususiyati bo'lgan monomer moddalardir. Ularning polim -rlanishi tegishli mavzularda ko'rib chiqiladi.

Polikondensatlanish reaksiyalarida polimerning hosil bo'lishi monomerlardagi funksional guruhlarning reaksiyaga kirishuvi tufayli amalga oshadi va reaksiya natijasida polimerdan tashqari suv, vodorod xlorid, ammiak singari quyi molekulyar moddalar ajralib chiqadi. Polikondensatlanish reaksiyalariga misol qilib naylon, enant va lavsanning olinish reaksiyalarini ko'rsatish mumkin.

Polimerlanish tezligiga ko'ra zanjirli va bosqichli bo'ladi. Ko'pgina sintetik polimerlar zanjirli polimerlanish asosida ishlab chiqariladi. Har qanday zanjirli polimerlanish uch bosqichdan; birinchi — faol markazning hosil bo'lishi (initsirlash); ikkinchi — zanjirning o'sishi; uchinchi — zanjirning uzilishidan iborat. Birinchi bosqich asosiy bosqich bo'lib, u ancha energiya talab qiladi va shuning uchun ham ikkinchi va uchinchi bosqichlaiga nisbatan sekin boradi. Faol markazni reaksiyaga kirishish qobiliyati juda yuqori bo'lgan erkin radikallar yoki ion (kation va anion)lar hosil qila oladi. Shunga ko'ra, radikal polimerlanish, kationli polimerlanish va anionli polimerlanish bo'ladi.