Диссертация Тошкент молия институти «Банк хисоби ва аудит» кафедрасида бажарилган. Илмий раҳбар и ф. н доц в. б. И. Сайфиддинов

1
 
Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш 
Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантириш якунлари ҳамда 2013 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор 
йўналишлари.
 
www.press-service.uz.
 

---

5 
банклари устав капиталини ошириш бўйича маблағлар ажратилиши жаҳон 
иқтисодиётида катта из қолдирди десак муболаға бўлмайди. 
Лекин, шунга қарамасдан мамлакатимиз пул кредит сиёсати ва солиқ 
сиёсати ўртасидаги мувозанатда айрим муаммоларга дуч келинмоқда. Бу 
муаммо шундаки, кредит ташкилотларининг фаолиятини кенгайтириш ва 
барқарорлиги ҳамда уларни келажакда молиявий хизматлар бозорида 
фаолиятларини янада ривожлантириш мақсадида солиқ ва солиққа 
тортилиши билан боғлиқ мураккаб саволлар ҳамон ўзини ечимини кутмоқда. 
Қайд қилинганлардан кўриниб турибдики, кредит ташкилотларини 
капиталлашувини ошириш ҳамда уларни дунёни йирик молиявий 
институтлари қаторига киритиш учун уларга айрим имтиёзларни беришни 
тақазо этмоқда. Албатта, асосий имтиёзлардан бири солиқлар ҳисобланади. 
Тижорат банкларининг барқарорлашишига, капиталлашув даражасини 
таъминловчи асосий кўрсаткич, бу-соф фойда ҳисобланади. Тижорат банки 
ихтиёрида қоладиган соф фойда миқдори уларга нисбатан қўлланилаётган 
солиқ ставкалари орқали таъминланади.
Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг инқирозга қарши чора-
тадбирларида ҳам биринчи навбатда кредит ташкилотлари барқарорлигини 
таъминлаш орқали иқтисодиётнинг реал секторини хусусан, ишлаб 
чиқаришни модернизациялаш ҳамда жаҳон бозорини янги марраларига 
чиқиш белгилаб олинди. 
Албатта, шундай экан бугунги кунда тижорат банкларининг инвестиция 
жараёнларида иштирокини фаоллаштириш мақсадида тижорат банклари 
учун солиқлар орқали бир неча имтиёзлар берилди:

тижорат банкларига 2012 йилнинг 1 январигача даромад (фойда) 
солиғи бўйича солиққа тортиладиган базанинг тасдиқланган мақсадли 
дастурларга мувофиқ, иқтисодиётнинг устувор тармоқларида ишлаб 
чиқаришни модернизациялаш, техник ва технологик жиҳатдан қайта 
жиҳозлаш бўйича инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун уч йилдан 

---

6 
ортиқ муддатга берилган кредитлардан олинган даромадлар суммасига тенг 
миқдорда камайтирилиши белгилаб қўйилди; 

тижорат банклари ўз филиалларига товар моддий бойликлар, 
даромадлар ва бошқа ресурсларни берганда қўшилган қиймат солиғи ва 
даромад (фойда) солиғидан; 

инвестиция лойиҳаларини молиялаштириш учун хорижий молия 
институтларининг жалб қилинган кредит линиялари бўйича тижорат 
банклари томонидан амалга ошириладиган фоизлар ва бошқа тўловлар 
бўйича – тўлов манбаидан олинадиган солиқлардан; 

тижорат банкларнинг Имтиёзли кредит бериш жамғармасининг 
ресурсларини оширишга йўналтириладиган ва жамғарманинг берилган 
кредитлар ҳисобига олинган даромадлари Имтиёзли кредит бериш 
жамғармасига йўналтирилган пайтдан бошлаб 2012 йилгача 5 йил муддатга 
даромад (фойда) солиғидан; 

тижорат банкларининг ипотекага қўйилган мол-мулкни сотишга ва 
берилган ипотека кредитларидан олинган даромадлари даромад (фойда) 
солиғидан озод этилди.
Юқоридаги мазкур имтиёзларни кредит ташкилотларига берилиши 
албатта, уларни иқтисодиётдаги фаоллигини янада оширди ва кредит 
бозорида бир қанча эркинликларни яратиб келмоқда.
Мамлакат иқтисодиётининг модернизациялашуви шароитида тижорат 
банкларининг йиллик ҳисоботлари таҳлиллари кўрсатишича, айрим тижорат 
банкларининг молиявий ҳолати талаб даражасида эмас. Бизнинг фикримизча, 
бундай салбий ҳолатнинг вужудга келишида аксарият ҳолларда солиқлар 
муҳим рол ўйнайди. Юқорида қайд этилган холатлар тижорат банклари 
даромадлари ва уларни солиққа тортишнинг ҳисоби комплекс тарзда илмий 
таҳлил этишни тақазо этадиган долзарб муамолардан бири ҳисобланади.