Диссертация Тошкент молия институти «Банк хисоби ва аудит» кафедрасида бажарилган. Илмий раҳбар и ф. н доц в. б. И. Сайфиддинов

Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми
. Диссертация иши кириш, 3 та 
боб, хулоса ва таклифлар, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ҳамда 
иловалардан иборат. Диссертация ишининг хажми 78 бетни ташкил этган, 
унда 6 та жадвал, 6 расмдан иборат. 

---

11 
1-БОБ. ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ ДАРОМАДИ (ФОЙДАСИ)НИ 
СОЛИҚҚА ТОРТИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
1.1. Тижорат банкларини солиққа тортишнинг объектив зарурлиги 
Иқтисодиётни эркинлаштирилиши ривожланиб бораётган бир даврда 
янгидан яратилган қийматни адолатли тақсимлаш масалалари алоҳида аҳамият 
касб этади. Бу жараён тижорат банклари фаолиятига ҳам бевосита боғлиқдир. 
Бизнинг фикримизча, шу ўринда хорижлик ва маҳаллий иқтисодчи олимлар 
томонидан солиқларга берилган таърифларни ҳамда ўрганилганлик даражасини 
келтиришни ўринли деб уйлаймиз. 
Хорижлик иқтисодчи олим, профессор Д.Г.Черникнинг фикрича 
«Солиқлар-давлат томонидан хўжалик субъектлари ва фуқаролардан қонуний 
тартибда ўрнатилган ставкаларда ундириб олинадиган мажбурий йиғимларни 
ўзида акс эттиради».
4
Юқорида келтирилган таърифлар тўғри ва кенг омма учун тушунарли 
таърифлардир, албатта. Бизнингча, бу таърифлар солиқларнинг ташкилий-ҳуқуқий 
томонларини тўлиқ ўзида акс эттирмайди. Яна бир томони, солиқлар нима 
мақсадда ундириб олинади деган саволга ҳам тулиқ жавоб бера олмайди. 
Ш.Гатаулин «Солиқлар ва солиққа тортиш» номли китобида солиқларнинг 
энг содда таърифини қуйидагича изоҳлайди: «Солиқлар-бу давлат сарф-
харажатларининг асосий манбаи бўлиб, иқтисодиётни тартибга солувчи ва 
даромадларни барқарорлаштирувчи воситадир».
5
Бу таърифда солиқларни нима мақсадда йиғиб олиниши ва давлатнинг 
ундан нималарга фойдаланиши кўрсатилган, аммо, бизнингча, солиқларнинг 
ҳуқуқий ва мажбурийлик томони акс эттирилмаган. 
Мамлакатимизнинг баъзи бир иқтисодчилари солиқларни миллий 
даромадни тақсимлаш воситаси сифатида ифодалашга ҳаракат қилганлар: 
4
Черник Д. Налоги в рыночной экономике. // Финансы, - Москва, 1992. - № 3. - С. 
5
Гатаулин Ш. Солиқлар ва солиқка тортиш. -Тошкент: Иқтисодиёт ва хукук дунёси, 1996. - Б. 

---

12 
«Солиқлар-миллий даромадни тақсимлаш ва қайта тақсимлаш жараёнида унинг 
бир қисмини давлат ихтиёрига олиш шаклидир».
6
Профессор О.О.Олимжоновнинг фикрига кўра солиқлар қўйидагича 
таърифланса, солиқнинг моҳияти кенгрок очилади: «Солиқлар-давлат ва 
жамиятнинг пул маблағларига бўлган эҳтиёжини қондириш мақсадида қонун 
томонидан белгилаб куйилган хажмда ва ўрнатилган муддатда жисмоний ва 
ҳуқуқий шахслардан давлат ихтиёрига мажбурий равишда ундириб 
олинадиган тўловлардир».
7
Юқоридаги олим ва мутахассисларнинг фикрларидан келиб чиқиб, 
фикримизча, солиқларга ушбу таърифни беришни ўринли деб ҳисоблаймиз: