Эксперт жамоасини шакллантириш орқали инновацияларн баҳолаш натижалари таҳлили Эксперт тизимлари асносида “Delphi so‘rov” методи орқали ҳамда танлаб олинган ҳамда ишлаб чиқилган дастурий воситалар орқали аниқланган натижалар таҳлил қилинган. Математик моделлар ҳамда алгоритмлар натижалари ўрганилган ва натижалар аввалги ҳолати билан таққосланган. Ахборот ресурси, автоматлаштирилган бошқарив тизими (АБТ) ҳамда ишончлилик индекси ҳамда маълумотларнинг ишончлилик парамертлари натижавий кўрсатиб ўтилган.
Тавфсия этилган алгоритм хусусиятларини сақлаган ҳолда ишловчи янги тизим ишлаб чиқилган. Ушбу тизим “Эксперт тестлаш ва жорий қилиш тизими” деб номланади. Ишлаб чиқилган тизим долзарблиги ва функцианаллиги асослаб берилган. Тизимнинг тест ресимида иши жараёни келтириб ўтилган.
2.3. Экспертлар жамоасини шакллантириш орқали инновациялар баҳолаш жараёни ва алгоритмлари Мавжуд бўлган хилма-хил элементлар ва автоматлаштирилган бошқарув тизими параметрлари ва сифат жиҳатидан вазифага етарли жорий даражаси талаб ахборот ресурслари ахборот ресурслари қидирув тартибини аниқлаш учун кўп параметрларини тасвирлаб кўрилди[27]. Маълумотнинг ишончлилиги жорий даражасини баҳолаш мунтазам равишда амалга оширилиши лозим, ва АБТ юзлаб параметрлари сони, бундай тартиби келишмовчиликлар экспертларнинг фикрлари тестлаш билан етарли деб қараб бўлмайди[34].
Қасддан қилинган ҳаракатларнинг ҳар қандай номутаносиблик факторларининг пайдо бўлиши, бир томондан, тизимли ва функсионал камчиликларнинг АБТга бориши ва бошқа томондан, бу билан шуғулланадиган одамнинг қизиқишидан келиб чиқади. Иккала тизимнинг ўзаро таъсири: корхона АТ ва тажовузкор ахборот тизими ягона ахборот соҳасида амалга оширилади[59].
Тестлашнинг умумий алгоритмига бир нечта ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш керак, улар ташқи тасирларни қисқартирадиган турли ахборот таъсирларининг мураккаб ҳисобига ёʻналтирилади. Қуйида бўлиниш шаклида тақдим этилган алгоритм билан амалга оширамиз:
Алгоритм 1-қадам. Экспертизанинг мақсадини белгилаш ва унинг объектларини аниқлаш;
2-қадам. Аналитик гуруҳни шакллантириш.
АБТ экспертизасининг ушбу босқичи АР ни баҳолаш учун маълум бир хусусиятга эга эмас ва маълум тарзда ўтади.
3-қадам. Экспертлар гуруҳининг (ЭГ) таркибини тасдиқлаш.
Экспертлар гуруҳини шакллантиришда мутахассиснинг салоҳиятини (ваколат коеффитсиенти) баҳолаш керак. Аввалги имтиҳонлар статистикасига асосланган ваколат коифитсентларини аниқлашнинг бир қатор усуллари мавжуд. Статистика йўқ бўлганда, шунингдек экспертнинг, унинг биринчи текширувида иштирок этиши ҳолатларида ишончлилиги коеффитсиентлари экспертлар ҳақидаги расмий маълумот асосида аниқланиши ва шартлар асосида нормаллаштирилиши мумкин[37].
(3,6)
Мутахассислар ҳақида қуйидаги маълумотлардан фойдаланиш мумкин:
А. Таълим;
Б. Илмий тайёргарлик;
C- устувор йўналишдаги иш тажрибаси;
Д. ўтказиладиган текширувлар сони.
Баҳолаш карточкадан фойдаланиб амалга оширилиши мумкин (3.1-жадвал).
А, Б, C, Д нуқталаридаги баллар сони умумлаштирилган ва шунинг учун мутахассиснинг асосий нуқтасини аниқлайди: .
Нормаллаштиришни ҳисобга олган ҳолда ваколат коеффитсиенти формулалар бўйича ҳисобланади:
(3,7)
2-жадвал Мутахассисларнинг малакаси миқдори
Категория
Йўналтирувчи таърифлар
Балл
А
Энг устувор йўналишда
5
тегишли мутахассислик бўйича
4
йўналиш бўйича (тугатилмаган)
3
тегишли мутахассислик бўйича (тугатилмаган)
2
тажриба профилига мос келмайди
1
Б
Академик
5
Фан доктори
4
Фан номзоди
3
Докторант (илмий ходим)
2
Илмий даражага эга эмас
1
С
Камида 10 йил
5
Камида 5 йил
4
Камида 2 йил
3
1 йил
2
Мавжуд эмас
1
Д
20 дан ортиқ
5
10-20
4
4-9
3
1-3
2
Йўқ
1
Экспертизани ўтказишда экспертларга мурожаатлар муайян молиявий харажатларни ўз ичига олади. Буни инобатга олган ҳолда эксперт гуруҳини шакллантириш учун қуйидаги усулдан фойдаланиш мумкин.
Cк - к-мутахассисга мурожаат қилиш шартли харажати бўлсин ва C барча экспертларга мурожаатноманинг умумий қиймати ҳисобланади. Агар хк = 1, бўлса, мутахассис гуруҳга киритилган бва хк = 0, бўлса, акси бўлади. Кейинчалик юқори малакага эга бўлган эксперт гуруҳини тузиш вазифаси қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин:
Маъқулланган ваколат коеффитсиенти асосий ҳисобланади. Ҳар доим экспертнинг баҳолаш сифати у ҳақида расмий маълумотларга мос келмайди. Асосий коеффитсиент эксперт хулосаларининг келишувига асосланади.
Экспертиза объектлари, уни таҳлил қилиш ва тизимлаштириш ҳақида зарур маълумотларни тайёрлаш[51].
Экспертизани экспертизадан ўтказиш, қўшимча маълумот олиш объектлари билан танишиш[48].
экспертиза ўтказиш тартибини танлаш.
Баҳолаш тизимининг таърифи.
Сифат параметрларини баҳолаш параметрларнинг физик маъносига кўрафарқланади. Ишончлилик даражасини баҳолаш вазифасини бажаришда АБТ нинг сифат кўрсаткичлари шартли равишда икки турга бўлиниши мумкин:
Мутлақ натижа талаб қиладиган;
Бир нечта муқобилларда қиёсий натижани (нисбатан аҳамиятли) талаб қиладиган;
экспертиза объектларини қабул қилинган протседура ва танланган баҳолаш тизимига мувофиқ баҳолаш[71].
Алгоритмнинг ушбу босқичи барча киритиш параметрлари бўйича бирламчи эксперт баҳолашни қабул қилишни назарда тутади. Бундай ҳисоб-китоблар сонли қийматлар ёки жуфтлашган таққослаш жадваллари сифатида тақдим этилади.
6) экспертизанинг дастлабки натижаларини қайта ишлаш[76].
Олинган дастлабки ҳисоб-китоблар сифатли бўлиши мумкин, кейинчалик уларнинг миқдорий натижалари, уларнинг конвертатсия қилиниши смета қийматларида сиртқи жадваллар ёки маълумотлар базасидан фойдаланиш.
7) Натижаларни олиш - АБТ нинг сифат кўрсаткичлари.
8) экспертиза натижалари бўйича қарор қабул қилиш.
Экспертизанинг натижалари етарли деб ҳисобланиши мумкин, ундан сўнг ишончлилик даражасини ошириш учун самарасиз ёки ишончли ахборот тизимига ишлов беришни таклиф қилса, АБТда маълумотларни ишончлилик кўрсасткичларини такомиллаштириш учун ахборотнинг сифат кўрсаткичини такомиллаштириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилади.
