|
Елимлаш усулида
- нотўқима материалларни олишнинг икки
варианти мавжуд, яьни толани қуруқ ва ҳўл усул ёрдамида амалга
оширилади. Биринчи усулда қуруқ боғловчи материаллардан, яьни
термопластик штапел толалари ва ипларидан (атсетат, полимвинел хлорид)
кукунлар, пленкалар ишлатилади. Уларнинг эриш температураси асосий
толанинг эриш температурасидан анча паст бўлади.
Ҳўл усулда йелимлашда суюқ боғловчи моддалар ишлатилиб, улар
полимерларнинг суюқ дисперсияси сифатида бўлади. Уларга поливинел
спирти ксантогенат селлюлозаси ва бошқалар ишлатилади. Боғловчи
моддаларнинг қотиши натижасида толалар орасида боғланиш ҳосил
бўлади.
Елимланган нотўқима материалларни ишлаб чиқариш учун эскирган
маиший ва саноат тўқимачиликларидан ташкил топган турли хил табиат ва
истеъмол чиқиндиларидан фойдаланилади [12,14].
Нотўқима материаллар мақсадига қараб, толалар параллел, ўзаро
фаолият ёки тасодифий тартибда тўр ҳосил бўлади. Тувалларни (холст)
шакллантиришнинг аэродинамик усули энг истиқболли бўлиб, унда
толаларни йўналтирилган ёки хаотик жойлашуви билан тувалаларни олиш
мумкин. Иккинчи ҳолда, минимал анизотропия билан материал ишлаб
чиқариш мумкин, яъни барча йўналишларда деярли тенг кучга эга [15,17].
Тўқимачилик толасининг ёпиштирилган нотўқима материалларини
ишлаб чиқариш учун ишлатиладиган барча турларидан ярмидан кўпи ҳали
ҳам табиий толалар: пахта, жун ва зиғир толалари, табиий толаларни қайта
48
ишлашдан чиқадиган чиқиндилар, қайта тикланган толалар. Бироқ сўнгги
йилларда тўқимачилик саноати хом ашё балансининг умумий ҳажмида
кимёвий толалар ва уларни қайта ишлаш чиқиндиларининг улуши тез
суръатлар билан ўсиб бормоқда [8-12].
Кимёвий толалар табиий ёки синтетик юқори молекуляр оғирликдаги
моддалардан тайёрланади. Сунъий толалар табиий юқори молекуляр
моддалардан, синтетик толалар эса синтез қилинганлардан тайёрланади
[23].
Сунъий толалардан кўпинча вискоза толаси ишлатилади, улар ГОСТ
10546-80 "Вискон толаси" га мувофиқ ишлаб чиқарилади. Толанинг юқори
гигроскопиклиги, бўяш қобилияти ва кимёвий тозалашга чидамлилиги бор
[29]. Вискоза толасининг камчиликлари - қисқариши, нам ҳолатдаги
кучнинг сезиларли даражада йўқолиши, ишқаланишга нисбатан паст
қаршилик, паст эластиклик [27].
Нотўқима ёпиштирилган материалларда вискоза толасини ишлатиш
уларнинг кўринишини яхшилаши мумкин. Нотўқима ёпиштирилган
материаллар таркибини табиий толаларга алмаштириш мумкин эмас.
Бу уларнинг асосий физик-механик ва физик-кимёвий кўрсаткичларини
пасайтиради ва баъзи ҳолларда яхшиланади, масалан, аралашманинг
таркибига 67% вискоза толасини киритиш материалларнинг шаклий
барқарорлигини яхшилашга имкон беради.
Синтетик толалардан нейлон, лавсан, нитрон ва хлор толалари энг кенг
тарқалган.
Нейлон толаси ГОСТ 16008-79 бўйича ишлаб чиқарилади. Улар
профилланмаган ва профилланган бўш қисмли толаларни ишлаб чиқаради.
Нейлон толасининг афзалликлари юқори қувват, ишқаланиш қаршилиги,
юқори эластиклик, микроорганизмлар ва ишқорларга чидамлилиги.
Камчиликлари унинг электрлаштирилишини, қуёш нурлари таъсирига
этарлича қаршилик кўрсатишни ўз ичига олади.
49
Жун толалари билан аралаштириш учун Лавсан толаси икки турдаги
ГОСТ 10435-79 бўйича ишлаб чиқарилади. Лавсан толаси М мат, рангсиз
ва массага бўялган, бурмаланган ҳолда ишлаб чиқаради. Лавсан К ялтироқ,
қора рангда, жингалак ҳосил қилади. Лавсан толасининг афзалликлари
юқори қувват, эластиклик, хажмидадир. Толанинг камчиликлари орасида
паст гигроскопиклик, пиллингга мойиллик киради.
Нитрон толаси ГОСТ 13232-79 бўйича рангсиз, ялтироқ ва
матланган(ялтироқ бўлмаган), бурмаланган ҳолда ишлаб чиқарилади.
Нитрон толаси энг юқори нурга эга, жунга ўхшаш кўринишга эга. Нитрон
толасининг камчиликлари унинг ишқаланишга бардошлилиги паст. Ва
мўртлик юқори. Хлорли толалар ГОСТ 10215-72 бўйича ишлаб
чиқарилади. Тола микроорганизмлар, моғор, кимёвий моддалар таъсирига
чидамли. Толанинг камчиликлари орасида иссиқлик қаршилиги этарли
эмас.
Ҳам табиий, ҳам кимёвий толалар бир қатор қимматли хусусиятларга
эга. Табиий ва кимёвий толаларнинг хоссалари бир-бирини тўлдиради, бу
уларнинг аралашмаларидан юқори сифатли маҳсулотлар олиш имконини
беради.
Табиий толалар физикавий ва механик хусусиятларининг катта
хилма-хиллиги билан ажралиб туради, бу эса уларни нотўқима
ёпиштирилган материаллар ёпиштириладиган материаллар ишлаб
чиқаришда қўллашни мураккаблаштиради. Кимёвий толалар табиийликдан
тозалиги билан ажралиб туради, улар таркибида қушимчалар ва
ифлосликлар мавжуд эмас. Бир қатор хусусиятлари учун кимёвий толалар
табиийлардан устундир. Бу табиий ва кимёвий толалар аралашмаларини
қайта ишлаш учун қулай шароит яратмоқда [24].
Турли хил ассортиментдаги ёпиштирилган тўқув нотўқима
ёпиштирилган материалларни ишлаб чиқариш учун барча турдаги кимёвий
толалар табиий ва уларсиз аралашмада ишлатилади. Тўқимаган флизелин
материаллар бурмаларга чидамлилиги юқори (75% дан ортиқ), матоларга
50
нисбатан паст кучга эга (узунлиги 3458 Н, кенглиги 12-49 Н), уй ювиш
воситаларидан фойдаланган ҳолда ювишга бардош беради. Ушбу нотўқима
ёпиштирилган (полотно) матолар қаттиқлиги ва сирт зичлиги билан фарқ
қилади, кйимларнинг ассортименти учун матоларнинг мақсадини
белгилайди.
Флизелин - пахта (80%) ва нейлон (20%) аралашмасидан тайёрланган
нотўқима ёпиштирувчи материал. 915502 ёки вискоза толасидан (70%) ва
нейлондан (30%). Aрт. 935502. Улар тузилиши бўйича бир ҳил, кенглиги
125 см, ареал зичлиги мос равишда 90-110 г / м.кв, қалинлиги ўртача 0,6
мм. Флизелин матолар яхши эластикликка, қатъийликка, қуруқ тозалаш ва
нам иссиқлик билан ишлов беришга чидамлилигига ва кам бурмаларга эга.
Флизелин
матонинг
камчиликлари
қуйидагилардир:
сиқилиш
қобилиятининг етишмаслиги, фойдаланиш вақтида қаватлашиш қобилияти
[22].
Проламелине - вискоза ва нитрон штапел толалари аралашмасидан
тайёрланган (нотўқима) ёпиштирувчи астар мато (1:1). Бирлаштирувчи
сифатида синтетик латекс СКН-40-1ГП ишлатилган. Прокламин сатҳининг
сирт зичлиги. 935506, 935507 ва 935508 - мос равишда 50,70 ва 100 г / м.кв,
кенглиги 90 см.Проламелин 160 ° С гача қиздирилишга, шунингдек ювиш
ва кимёвий тозалашга чидамли [21].
Нотўқима материалларни ишлаб чиқариш технологияси янги
технологияларга асосланган бўлиб, кўп меҳнат сарф қилинадиган
жараёнларни камайтиришга олиб келади. Бу йўл билан йигириш, тўқиш
жараёнига сарфланадиган харажатларини анчага қисқартириш мумкин.
Меҳнат унумдорлигини ошириш, жараёнларни автоматлаштириш ва арзон
Хомашёлардан фойдаланиш имкониятини беради. Яьни бу усулда
тўқимачилик саноати чиқиндилари ва иккиламчи Хомашёлардан
маҳсулотлар ишлаб чиқаришга эришиш мумкин. Ҳозирда саноат миқёсида
турли хилдаги маиший ва техник мақсадлар учун ишлатиладиган нотўқима
материаллар ишлаб чиқарилмоқда.
51
Do'stlaringiz bilan baham: | 
