Диссертация илмий раҳбар: техника фанлари номзоди, доц. Н. Б. Мирзаев 2021 й. Ташкент 2021 2

Эксплататция таъсиридан кейин ёпишқоқ бўғинларнинг 
мустаҳкамлигини йўқотиш 
Жадвал 4 
Ёпиштирувчи 
қопламанинг 
тури 
Кўрсаткичлар 
Дастлабки 
куч 
(σ), кН/м 
Химчисткадан 
сўнг
Музлаш ва 
эришдан кейин 
5 мартта 
ювишдан 
кейин 
σ, 
кН/м 
Йўқотиш 
σ, % 
σ, 
кН/м 
Йўқотиш 
σ, % 
σ, 
кН/м 
Йўқо-
тиш 
σ, % 
ПА 
0,572 
0,525 8 
0,52 
9,1 
0,232 60 
ПАкр 
0,561 
0,526 6,8 
0,532 5,2 
0,382 32 
ПЭ 
0,552 
0,518 6,4 
0,535 3 
0,296 46 

---

38 
Зинковская ишида Е.В. [8,9] ёпиштирилган материаллар ва эркаклар 
кўйлагидаги асосий зоналарнинг ўлчовли барқарорлигини таъминлайдиган 
турли хил толали композициялар, пардозлар, қалинлик, сирт зичлиги устки 
матоларининг комбинациясини ўрганиш натижаларини тақдим этади. 
Ишда 
полиетилен 
терефталан 
(ПЕТ) 
асосидаги 
бутилка 
чиқиндиларидан тўқув бўлмаган материаллар учун қўшимча хом ашё 
манбаи сифатида фойдаланиш таклиф этилмоқда. Бунга ишлатилган 
шишаларни қайта ишлаш натижасида ҳосил бўлган иккиламчи гранулят 
парчаларини эритиш орқали эришилади. Эритма РСФгениус (Германия) 
тизими ёрдамида филтрланади ва полиэстер толасини кейинги ишлаб 
чиқариш учун жавоб беради.
[10]чи иш муаллифи икки компонентли толаларни (БCФ) нотўқима 
матоларни ишлаб чиқариш технологиясига, асосан, "ядроли қобиқ" 
тузилмасига киритиш истиқболини кўриб чиқади, бу ерда эрувчан 
полимерлар ва кополимерлар боғловчи эффектларни таъминлаш учун 
қобиқ сифатида ишлатилади ва стандарт полимерлар ядро сифатида 
ишлатилади. Ушбу толалардан фойдаланиш универсал хусусиятларга эга 
янги синтетик толалар ва ипларни яратишнинг асосий усулларидан 
биридир. Хусусан, кесмада "ядро-қобиқ" тузилишга эга бўлган БКВлар 
ёрдамида яхши эластик- хусусиятларга эга бўлган (улар тувалнинг ҳаракат 
йўналишига перпендикуляр бўлган ҳолда) тўқилмаган материалларни 
олиш мумкин. 
Ишларда [20-21] турли хил ассортиментдаги кийим-кечак ишлаб 
чиқаришда фойдаланиладиган янги маҳаллий нотўқима ёпиштирувчи 
материаллар кўриб чиқилади. Нотўқима ёпиштирилган материалларнинг 
тўғри танлови кийимга рақобатбардош кўриниш, керакли ўлчамдаги 
барқарорлик, кийим деталларининг эластиклиги ва қатъийлигини беради. 
Уларнинг ёрдами билан маҳсулотларнинг оғирлиги 15-20% га камаяди ва 
ипнинг уланишини ёпиштирувчи билан алмаштириш ишлаб чиқариш 
циклини сезиларли даражада пасайтиради ва меҳнат унумдорлигини 

---

39 
оширади. Бундан ташқари, кийим-кечак нархида ёпиштирилган нотўқима 
матоларнинг нархи ўртача - ўртача 10% ни ташкил этади ва бу тайёр 
маҳсулот нархига сезиларли таъсир қилади. 
Бироқ, мамлакатимиздаги кўплаб корхоналар астарли матоларни 
чекланган ҳолда ишлатишади. Бунинг сабаби импорт қилинадиган 
материалларнинг юқори нархи ва маҳаллий нотўқима ёпиштириладиган 
материаллар ва жаҳон аналоглари ўртасидаги тафовутдир. Кўпгина
нотўқима ёпиштирилган материаллар етарли даражада қаттиқлик, 
эластиклик, мустаҳкамлик ва драпега эга эмас; улардан фойдаланганда 
турли хил нуқсонлар кузатилади, масалан, толанинг термик боғланиши 
пайтида нақшнинг ишлаши. Буларнинг барчаси маҳсулот кўринишига 
салбий таъсир қилади. Шу сабабли, маҳаллий ва хорижий корхоналарнинг 
барча талабларига жавоб берадиган, ёпиштирилган тўқилмаган 
материалларни 
олиш 
учун 
ҳам 
толаларни, 
ҳам 
сингдирувчи 
композицияларни ўзгартириш мақсадга мувофиқдир. 
Ҳозирги вақтда турли хил тузилмаларнинг ҳимоя қопламаларини, шу 
жумладан целлюлоза таркибидаги табиий полимерларга асосланган 
тўқимачилик материалларидан фойдаланишда жуда катта тажриба 
тўпланган. Бироқ, тўқимачилик ҳимоя материалларидан фойдаланишга бир 
қатор объектив сабаблар тўсқинлик қилмоқда. Таркибида целлюлоза 
бўлган толалар асосида ишлаб чиқарилган материаллар етарли даражада 
юқори гигроскопиклик ва намланишга эга ва уларни сингдириш учун 
ишлатиладиган 
полимер 
тизимлари 
ҳар 
доим 
ҳам 
таркибида 
оптималлаштирилмайди, бу эса керакли ишлаш кўрсаткичлари тўпламига 
эга ҳимоя материалларини олишга имкон бермайди. Шунинг учун 
тўқимачиликдан 
ҳимоя 
материалларини 
олиш 
учун 
уларни 
модификациялашни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир [21,22]. 

---

40