Диссертация илмий раҳбар: филология фанлари доктори, доцент. О. С. Ахмедов Тошкент 2020 мундарижа

Инглиз тилидаги банк-молия терминлари ва уларнинг ўзбек тилидаги таржимаси

Тузилишига кўра бирикмали терминлар	Инглиз тилида	Ўзбек тилида таржимаси
Икки компонетли	Current account Paid draft Free expenses Extra dividend	Жорий ҳисоб Тўланган тратта Сарф-харажатларсиз Қўшимча дивидент (фойда)
Уч компонентли	Long-dateddraft Drive-in banking Draining of cash reserves	узоқ муддатли тратта мижозларига автомобилда хизмат кўрсатиш Нақд пул заҳираларини сарфлаб тугатмоқ
Тўрт компонентли	External drain on dollar holdings Financing off-balance sheet	Доллар заҳираларига тазйиқ ўтказиш Балансдан ташқари маблағ билан таъминлаш
Беш компонентли	To extend the validity of letter of credit Agreement on Officially Supported export credit	Аккредитивнинг амал қилиш муддатини узайтирмоқ Четга мол чиқариш кредитлари бўйича расмий халқаро битим

Банк-молия соҳаларига оид материалларда ва расмий ҳужжатларда қўлланилган тўрт ҳамда беш компонентли терминлар табиийки соҳа мутахассислари ва экспертларнинг ўзаро маълумот алмашиш жараёнида бир қанча қийинчиликлар туғдиради. Демак, биз тилшуносларнинг олдида бу масалани янада кенгроқ тадқиқ этиб, ечимини топиш зарурияти юзага келади. Банк-молия соҳасидаги кўп компонентли терминларни қисқартириш, сонини камайтириш, соддалаштириш ва ихчамлаштириш, уларни унификация қилиш каби масалаларни ўрганишни тақазо этади. Банк-молия терминларининг бошқа соҳаларга оид терминологик бирикмалардан асосий фарқи шундаки, англаниши ва ифодаланиши керак бўлган тушунчаларни тўғри, аниқ ва ихчам тарзда ифодалаб келадиган қисқа ва лўнда терминларнинг нисбатан камлигидадир. Ваҳоланки, бу каби терминлар ўзаро ахборот, маълумот алмашинувининг аниқлигини таъминлайди, мутахассислар ҳамда экспертлар орасида юзага келадиган ҳар қандай мунозарали ҳолатлар ечимини топишни осонлаштиради.

Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, ҳозирги кунга келиб банк-молия соҳасида хорижий тилларга оидайрим тушунчаларни ўз ички имкониятлари асосида ифодалаш тамойили юзага чиқмоқда. Яъни, хорижий тиллардан ўзлашган баъзи терминларнинг бир қисми транслитерация орқали берилса, бир қисми эса ўзбекча муқобиллари билан алмаштирилади ёхуд таржима қилинади. Жумладан, маркетинг - marketing, пластик карточка - plastic card, эркинлаштириш - liberilisation,банкомат - automatic cash terminal (cash machine, cash dispenser, cashpoint), терминал–terminal device, тижорат банки - commercial bank, кичик бизнес - small bussiness,ипотека банки – mortgage bank, миллий халқ банки – national bank,қишлоқ хўжалик банки – agricultural bankва ҳаказолар.
Бундан ташқари, яқин ўтмишда ўзбек тилининг банк-молия лексик қатлами миллий валюта, хорижий валюта, кичик бизнес, ўрта бизнес, хусусий сектор, хусусий тадбиркорлик, қимматли қоғозлар бозори, тадбиркорлар уюшмаси, кластер, ордер, лизинг фирма, бизнес-инкубатор, биржа курси сингари қатор янги терминлар билан бойиди,албатта.
Тадқиқот жараёнида “Ўзбек тилининг изоҳли луғати” таҳлилари асосида қилинган лингвостатистик натижа банк - молия терминларнинг умумадабий тилда қўлланилши частотасининг нисбатан суст эканлигини кўрсатди. Хусусан, номи тилга олинган изоҳли луғатдан ўрин олган 60.000 сўзларнинг бор-йўғи 500 тасини, яъни 0,7 %ини банк – молия терминлар ташкил қилади.
Изоҳли луғатлар тузишнинг бош тамойилларидан бири, бош сўзнинг маъно-мазмуни, моҳиятини очиб беришда фактик мисол алоҳида аҳамият касб этади.
Тадқиқот жараёнида бир қатор терминошунос олимларнинг фикр - қарашларига таянган ҳолда, келажакда икки тилли (инглизча-ўзбекча, ўзбекча-инглизча) ва изоҳли банк – молия терминлари луғатини яратиш, ўзбек тили соҳа терминологик тизимини такомиллаштириш бўйича терминларни тартибга солиш, унификациялаш ҳамда бир хиллаштириш юзасидан қуйидаги мезонларга асосланиш мақсадга мувофиқдир:(3.2-жадвалга қаранг)
3.2-жадвал.