|
2-misol.
Quyidagi taqsimot qatori bilan berilgan tanlanmaning empirik taqsimot
funksiyasini tuzing va grafigini chizing.
i
x
1
4
6
i
n
10
15
25
Yechish:
50
25
15
10
3
2
1
=
+
+
=
+
+
=
n
n
n
n
;
2
.
0
5
1
50
10
=
=
=
t
W
;
3
.
0
10
3
20
15
2
=
=
=
W
5
.
0
2
1
50
25
3
=
=
=
W
U holda, nisbiy chastotalar empirik taqsimoti
i
x
1
4
6
i
w
0.2
0.3
0.5
Empirik taqsimot funksiya quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.
=
lsa
bo
x
agar
lsa
bo
x
agar
lsa
bo
x
agar
lsa
bo
x
agar
x
F
i
n
'
,
6
,
,
1
'
,
6
4
,
,
5
.
0
'
,
4
1
,
,
2
.
0
'
,
1
,
,
0
)
(
Topilgan qiymatlar asosida grafikni yasaymiz.
3-misol.
Berilgan tanlanma taqsimoti bo‘yicha chastotalar va nisbiy chastotalar poligonlarini
chizing.
i
x
1
2
4
5
8
i
n
5
10
15
7
3
Yechish: n=5+10+15+7+3=40 tanlanma hajmi. Chastotalar poligoni quyidagi
ko‘rinishda bo‘ladi.
1 4 6
( )
x
F
n
*
1
0,5
0,2
x
Nisbiy chastotalarni topamiz.
40
5
=
t
W
;
40
10
2
=
W
;
40
15
3
=
W
;
40
7
4
=
W
;
40
3
5
=
W
;
i
x
1
2
4
5
8
i
w
40
5
40
10
40
15
40
7
40
3
U holda, nisbiy chastotalarni poligoni quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.
4-misol.
Berilgan tanlanma taqsimoti bo‘yicha chastotalar va nisbiy chastotalar gistogrammalarini
chizing.
Interval nomeri
Qism interval
Intervaldagi
variantalar chastotalari
yig‘indisi
Chastotalar zichligi
Nisbiy chastotalar
Nisbiy chastotalar
zichligi
I
1
+
−
i
i
x
x
i
n
i
n
/h
i
w
i
w
/h
1 2 3 4 5 6 7 8
i
w
40
15
40
10
40
5
i
x
1 2 3 4 5 6 7 8
i
n
15
10
5
i
x
1
5–10
2
0.4
15
1
150
2
2
10–15
6
1.2
5
1
150
6
3
15–20
12
2.4
5
2
150
12
4
20–25
10
2
3
1
150
10
Chastotalar gistogrammasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.
Nisbiy chastotalar gistogrammasi esa quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.
5 10 15 20 25
h
n
i
2,4
1
0,4
i
x
5 10 15 20 25
h
w
i
150
12
150
6
150
3
i
x
Taqsimot parametrlarining statistik baholari.
Tanlanmaning asosiy sonli xarakteristikalari
X belgili bosh to‘plamning taqsimot funksiyasi
)
,
(
x
F
bo‘lib,
noma’lum parametr
bo‘lsin,
n
x
x
x
,...
,
2
1
esa bosh to‘plamdan olingan tanlanma bo‘lsin. Tanlanmaning ixtiyoriy
funksiyasi
)
,...
,
(
2
1
n
x
x
x
L
statistika deyiladi.
Statistikaning kuzatilgan qiymati
L=
)
,...
,
(
2
1
n
x
x
x
L
parametrning taqribiy qiymati sifatida
olinadi. Bu holda
)
,...
,
(
2
1
n
x
x
x
L
statistika
parametrning bahosi deyiladi.
=
=
n
i
i
x
n
x
1
1
Tanlanmaning o‘rta qiymati,
=
−
=
n
i
T
i
T
x
x
n
D
1
2
)
(
1
tanlanmaning dispersiyasi deyiladi.
Variatsiya chegarasi (R) - variatsion qatorning ekstremal qiymatlari farqiga aytiladi.
min
max
X
X
R
−
=
(3.9)
O‘rtacha chiziqli farq
( )
:
n
X
X
−
=
(torttirilmagan), (3.10)
−
=
m
m
X
X
(torttirilgan) (3.11)
Dispersiya
( )
2
- variantlarning arifmetik o‘rtachadan farqlarining o‘rtacha kvadrati.
(
)
n
X
X
−
=
2
2
(torttirilmagan), (3.12)
(
)
−
=
m
m
X
X
2
2
(torttirilgan) (3.13)
O‘rtacha kvadratik farq
( )
- belgining o‘zgarishini ifodalaydi va quyidagicha hisoblanadi:
(
)
n
X
X
−
=
2
- (torttirilmagan), (3.14)
(
)
−
=
m
m
X
X
2
- ( torttirilgan) (3.15)
Variatsiya koeffitsiyenti (V)
- nisbiy ko‘rsatkich bo‘lib, belgining o‘zgarishini ifodalaydi va
protsentlarda ifodalanadi.
%
100
=
X
R
V
R
- variatsiya chegarasi bo‘yicha variatsiya koeffitsiyenti,
kossillyatsiya
koeffitsiyenti
.
%
100
=
X
V
- o‘rtacha chiziq farq bo‘yicha variatsiya koeffitsiyenti.
%
100
=
X
V
- kvadrat farq bo‘yicha variatsiya koeffitsiyenti.
Moda
0
M
deb eng katta chastotaga ega bo‘lgan variantaga aytiladi. Masalan, ushbu
variant 1 4 7 9
chastota 5 1 20 6
qator uchun moda 7 ga teng.
Mediana
e
M
deb variatsion qatorni variantalar soni teng bo‘lgan ikki qismga ajratadigan
variantaga aytiladi. Agar variantalar soni toq, ya’ni
1
2
+
=
k
n
, bo‘lsa, u holda
1
+
=
k
e
X
M
;
n
juft,
ya’ni
k
n
2
=
da mediana:
2
1
+
+
=
k
k
e
X
X
M
T
x
–tanlanma o‘rtacha bosh to‘plam o‘rta qiymati uchun siljimagan, asosli va samarali baho
bo‘ladi.
T
D
-tanlanma dispersiya bosh to‘plam dispersiyasi uchun asosli baho bo‘ladi.
T
D
n
n
S
1
−
=
– bosh to‘plam dispersiyasi uchun siljimagan, asosli baho bo‘ladi.
Tanlanma o‘rtacha va tanlanma dispersiyalarni hisoblashni soddalashtirish uchun ba’zan
quyidagi formulalardan foydalaniladi:
h
c
x
u
i
i
−
=
,
n
l
i
,
=
,
=
=
n
i
i
u
n
u
1
1
,
c
h
u
x
T
+
=
,
=
−
=
n
i
i
u
T
u
u
n
D
1
2
)
(
1
,
u
T
x
T
D
h
D
=
2
bu yerda c va h sonlari hisoblashni yengillashtiradigan qilib tanlanadi.
1-misol.
Sterjenning uzunligi 5 marta o‘lchanganda quyidagi natijalar olingan: 92, 94, 103,
105, 106.
a)
Sterjen uzunligining tanlanma o‘rta qiymatini toping.
b)
Yo‘l qo‘yilgan xatolarning tanlanma dispersiyasini toping.
Yechish: a)Tanlanma o‘rtacha
T
x
ni topish uchun shartli variantalardan foydalanamiz, chunki
dastlabki variantalar katta sonlardir.
92
−
=
i
i
x
u
100
8
92
5
14
13
11
2
0
92
=
+
=
+
+
+
+
+
=
T
x
b) Tanlanma dispersiyani topamiz.
34
5
)
100
106
(
)
100
105
(
)
100
103
(
)
100
94
(
)
100
92
(
)
(
2
2
2
2
2
1
2
=
−
+
−
+
−
+
−
+
−
=
−
=
=
n
x
x
D
n
i
T
i
T
2-misol.
Bosh to‘plamdan n=60 hajmli tanlanma olingan.
i
x
1
3
6
26
i
n
8
40
10
2
Bosh o‘rtacha qiymatning siljimagan bahosini toping.
Yechish: Bosh o‘rtacha qiymatning siljimagan bahosi tanlanma o‘rtacha bo‘ladi.
4
60
240
60
2
26
10
6
40
3
8
1
=
=
+
+
+
=
=
n
x
n
x
i
i
T
3-misol.
Ushbu n=10 hajmli tanlanma taqsimoti bo‘yicha tanlanma o‘rtachani va tanlanma
dispersiyani toping.
i
x
0.01
0.04
0.08
i
n
5
3
2
Yechish:
i
i
x
u
100
=
,
)
100
1
(
=
h
shartli variantalarga o‘tamiz va natijada quyidagi
taqsimotni hosil qilamiz.
i
u
1
4
8
i
n
5
3
2
3
.
3
)
2
8
3
4
5
1
(
10
1
=
+
+
=
=
n
u
n
u
i
i
,
033
,
0
100
=
=
u
x
T
21
.
7
10
8
2
4
3
1
5
10
8
2
4
3
1
5
2
2
2
2
2
2
=
+
+
−
+
+
=
−
=
n
u
n
n
u
n
D
i
i
i
i
u
T
0007
.
0
21
.
7
100
1
2
2
=
=
u
T
x
T
D
h
D
Do'stlaringiz bilan baham: |
