Дипломатия университети " Халқаро иқтисодиёт ва Менежмент"

1.2. Ташқи меҳнат миграцияси жараёнларини ўрганишнинг назарий методологик асослари
Бугунги кунда дунёнинг етакчи илмий марказлари томонидан халқаро миграцияни асосан позитив роль ўйновчи ҳодисага айлантириб юборилишига хизмат қилувчи етакчи сиёсий омилларни аниқлаш ва амалиётга жорий қилишнинг институционал заминини яратишда давлатлараро ҳамкорликни кучайтиришга алоҳида аҳамият берилмоқда. Шунингдек, дунёнинг кўпгина мамлакатларида миграция жараёнларининг жамиятнинг сиёсий-ижтимоий барқарорлигига таъсири ҳамда бу борадаги халқаро ва хорижий давлатларнинг тажрибасини ўрганишга ихтисослашган марказлар ташкил этилган. Жумладан, ҳозирги кунда The Center for Migration Studies of New York (CMS), The Global Migration Centre (GMC) каби халқаро ташкилотлар томонидан миграцион жараёнларни ўрганишга қаратилган тадқиқотлар олиб борилмоқда. Иқтисодий нуқтаи назардан халқаро миграция меҳнат ресурсларини қайта тақсимлаш механизмидир. Шунга кўра, халқаро мигрантлар ишчилар билан тенглаштирилади ва иқтисодий назариялар меҳнат миграциясини тушунтиришга интилади, бу иқтисодий фаол одамларнинг халқаро ҳаракатини англатади. Демак, аллақачон Адам Смит ва унинг давридаги бошқа иқтисодчилар ишчиларнинг миграциясини талаб ва талабларнинг фарқланиш сабаблари билан белгилайдилар турли минтақаларда ишчи кучи таъминоти ҳисобланади. Адам Смитнинг таъкидлашича, Англияда камбағалларнинг бир жойдан иккинчи жойга кўчиб ўтишига тўсқинлик қилувчи қонунлар, шунингдек одамларнинг савдо жойларини ўзгартиришларига тўсқинлик қиладиган қонунлар минтақаларнинг нотекис ривожланишига хизмат қилган. Шунинг учун у ишчиларнинг кам ҳақ тўланадиган жойлардан юқори ҳақ тўланадиган жойларга ўтишга бўлган табиий истаги амалга ошиши учун иш кучининг эркин айланиши йўлидаги тўсиқларни бартараф этишни қўллаб-қувватладилар, бу эса, мос равишда, қабул қилувчи ва юборувчи минтақаларида ва мигрантларнинг ўзларида иқтисодий тараққиётга ёрдам берди. Адам Смит капитал, товар ва ишчи кучининг тўлиқ тўсиқсиз халқаро ҳаракатини ҳимоя қилди, шунда бозор кучлари максимал иқтисодий ривожланиш ва қашшоқликни камайтиришни кафолатлаши мумкин эди.
Меҳнат миграциясининг глобал аҳамияти йилдан-йилга ортиб бормоқда. Айни пайтда у ёки бу минтақада муайян соҳа мутахассисларининг етишмаслиги ҳам шу соҳа мутахассисларига катта маош тўланишига, демак, миграция оқимининг пайдо бўлишига олиб келади. Бу жараённинг ибтидоси ўтган асрнинг ўттизинчи йилларида АҚШда кузатилган. Ўшанда Америкада Германиясидан қочиб келган олимларни юқори ҳақ тўланадиган ишларга таклиф килиш бошлаган. Миграция жараёнининг ижобий натижаларидан бири –мигрантларнинг пул ўтказмаларидир. Пул ўтказмалари оқимлари ривожланаётган мамлакатлар иқтисодий аҳволи яхшиланишига ҳамда жаҳон молия тизими билан бирга ривожланаётган давлатлар молия тизимининг такомиллашувига жиддий таъсир кўрсатувчи асосий омил ҳисобланади. Статистика маълумотларига кўра, мигрантлар томонидан 2018 йилга келиб жўнатилган маблағлар миқдори 600 миллиард АҚШ долларидан ортиб кетган ва бу пулнинг 450 миллиард доллари ривожланаётган давлатларга жўнатилганлигини эътиборга оладиган бўлсак, бунда инсон омили мавзуси, нафақат, иқтисодий, балки ижтимоий – сиёсий жиҳатдан ҳам ўта муҳимлигини таъкидлаш жоиз. Бугунги кунда эса Шарқий Европанинг юқори малакали мутахассислари АҚШ, Канада ва Ғарбий Европадан қўним топишмоқда. Маълумотларга кўра, мигрантларнинг катта қисми кўп миқдорда нефть экспорт қиладиган Яқин Шарқ мамлакатларига келишмоқда. Бу мамлакатларда соҳа ишчиларининг 70 фоиздан ортиғини хорижликлар ташкил этади.
Бутун дунёдаги миграция оқимларини тартибга солиш мақсадида халқаро даражада миграция хизматларини кўрсатиш зарурати юзага келганлиги муносабати билан 1951 йилда Халқаро Миграция Ташкилоти (ХМТ) га асос солинган. Унинг вазифалари - инсонпарварлик ва миграция жараёнларини тартибга солишга ёрдам бериш, миграция назорати чораларини тартибга солиш ва инсонпарварлаштириш, миграция масалаларига амалий ечимларни топиш ва муҳтож мигрантларга, шу жумладан, қочқинлар ва мигрантлар учун гуманитар ёрдам кўрсатишда кўмаклашиш, ушбу муаммоларни бартараф этиш ХМТ ҳукумат ва мигрантларга маслаҳат ва хизматларни тақдим этади. 1953 йил 19 октябрда Халқаро Миграция Ташкилоти Конституцияси қабул қилинган.