Дипломатик муносабатлар илм-фан, таълим санъат, адабиёт

ВАТАНПАРВАРЛИК

• 1348 йилда хонлик тахтини эгаллаган Тўғлуқ Темурхон Чиғатой улусида империя мавқеини мустаҳкамлаш мақсадида икки марта (1360-1361) Мовароуннаҳрга қўшин тортиб келди. Хожи Барлос Хуросонга қочди.

• Темур муғуллар ўзбошимчалигига йўл қуймаслик мақсадида Тўғлуқ Темур хизматига кирди. 25 ёшида Шаҳрисабз ҳокими этиб тайинланди.

ОЗОДЛИК УЧУН КУРАШ

• 1362 йилда у Балх ҳокими амир Ҳусайн ибн Мусаллаб билан биргаликда мўғуллар ҳукмронлигига қарши кураш аҳдини тузишади. 1365 йилда Тўғлуқ Темурнинг ўғли Илёсхожа Чиғатой улусига қўшин тортади.
• Чиноз яқинида бўлиб ўтган лой жангида иттифоқчилар Илёсхожадан енгиладилар.

• Илёсхожа Самарқандга йўл олади, аммо у ерда сарбадорлар томонидан қўзғотилган халқнинг қаттиқ қаршилигига учраб, шунингдек, отлар орасида тарқалган ўлат сабабли Мўғулистонга қайтишга мажбур бўлади.

ҲОКИМИЯТ САРИ

• Бу хабарни эшитиб 1366 йилда Амир Темур ва Амир Ҳусайнлар Самарқандга келадилар ва шаҳарда тартибсизликларни келтириб чиқарган айрим сарбадорлар раҳбарларини қатл эттирадилар. Бироқ Амир Ҳусайн ўзини ҳукмдор сифатида кўрсатиб Лой жангидаги мағлубият учун Темурнинг лашкарбошилари Жоку, Сайфиддин, Оқ Буға, Элчи Баҳодурларга айбдор сифатида катта жарима солади. Бу воқеа Амир Темур ва Амир Ҳусайн ўртасида нифоқ келтириб чиқаради.

МОВАРОУННАҲР ҲУКМДОРИ

• 1367-1370 йилларда Амир Ҳусайн ва Амир Темур ўртасида зиддиятлар чуқурлашиб, охири 1370 йилнинг баҳорида Балх яқинида бўлган тўқнашувда Амир Ҳусайннинг қатл этилиши билан тугайди.

• Амир Темур шу йилнинг 9 апрелида амирлар қурултойида Мовароуннаҳр ҳукмдори, деб эълон қилинади.

ДАВЛАТНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЙЎЛИДА

• Темур Мовароуннаҳрнинг қонуний ҳукмдори сифатида унинг ҳудудларини бирлаштиришга киришар экан, тўғридан-тўғри ҳарбий юрушларга эрк бермасдан, ўзларини мустақил деб билган маҳаллий ҳукмдорларни тушунтириш ва хатлар орқали марказий ҳокимиятга бирлашишга чақиради. Кот ҳокимига қарши 5 марта қўшин тортади. Унинг давлатини Шош, Термез, Ҳисор, Бадахшон, Қундуз ҳукмдорлари ихтиёрий тан оладилар. Аммо Шарқий Туркистон, Еттисув, Сирдарёнинг юқори оқими муғул ҳокимияти таъсирида қолади.