Диплом лойихаси Kafedra mudiri: t f. n dosent. O. J. Jo’rayev Diplom loyihasi rahbari: t f. n dosent. S. S. Saidov Samarqand-2016

11 – Jadvalni davomi

Halqa	Uchaska	Uzunlik l m	Dastlabki suv tarqatilishi									1-tuzatish
			Q m/s	d mm	v m/s	Solishtirma qarshilik	Tuzatish koeffisenti δ	S=S0*l*δ	S*q	H=S*q2 m	q		q		h
1	2	3		5	6	8	9	10	11		12		13		15
1	1-2	400	106,950	250	2,08	1,653	0,947	0,00063	0,07	7,16	-2,54		104,41		+1,42
	5-6	350	39,61	175	1,76	15,06	0,958	0,00506	0,2	-7.94	2,54		42,15		+1,27
	2-5	435	23,7	125	1,69	53,88	0,961	0,02252	0,53	12,65	-2,54-0,19		20,97		+2,66
	6-1	250	22,1	125	1,58	53,88	0,965	0,013	0,29	-6,35	2,54		24,64		+3,47
2	3-4	575	26,18	125	1,87	53,88	0,954	0,02956	0,77	20,26	-0,19		25,99		-0,94
	5-2	435	23,7	125	1,73	53,88	0,961	0,02252	0,53	-12,65	0,19-2,54		21,35		-1,59
	4-5	600	14,66	100	1,45	119,8	0,968	0,06958	1,02	-14,95	0,19		14,82		-2,68
	2-3	495	58,18	200	1,7	5,149	0,961	0,00245	0,14	8,29	-0,19		57,99		-3,28

SUV TARKATISh TARMOGI JIXOZLARNING
UZARO ULANIShI.

Loyihada bitta halqa uchun jixozlar, quvurlar va ularni o’zaro ulanish shakli (detalirovka) tuziladi. Bu shaklni tuzish uchun tarmoq qismlarida qaysi jixozlar ishlatilishi, ularni o’lchamlari va soni aniqlandi. Bu jixozlar o’z tartib raqamlariga qarab jixozlar ro’yxatiga kiritiladi.

Jixozlarnio’ ulanish shakli, quyidagi ketma ketlikda tuzilishi mumkin:
1. Halka gidravlik hisobi natijalariga asosan undagi quvirlarning o’lchamlari yoziladi.
2. Har bir qismda joylashgan yongin gidrantlari joylashgan nuqtalar aniqlanadi. Eslatma yongin gidrantlari orasidagi masofa 150 m dan katta bo’lmasligi kerak.
3. Tarmoqning har bir tugunida siljima qopqoqlar o’rni belgilanadi. Har bir siljima qopqoq tarmoqdagi beshtagacha yongin gidrantining ishini boshqarishi kerak.
4. Tarmoqdagi asosiy quduqlar asosiy tarqatuvchi qismlar kesishuv nuqtalarida joylashadi.
5. Halqadagi xar bir tuguni uchun jixozlar (siljima qopqoq, troynik, o’tish va quvurlar) tanlanadi va ularning o’lchamli shakli chiziladi.
6. Natijada qaralayotgan halqa uchun bo’lgan quduqlar soni va o’lchamlari aniqlandi.


Suv ta’minoti tarmog’idagi erkin bosimlarni aniqlash
va pyezometrik grafigini tuzish

Suv tarkatish tarmog’ining har bir tugunida barcha hisobli tartiblar uchun erkin bosim ko’rsatkichi aniqlanadi. Talab qilingan tanlov nuqta sifatida tarmoqning eng uzoq, baland va noqulay joylashgan tuguni qabul qilinadi. Bunday nuqta sifatida suv berish joydan (nasos stansiyasidan) eng uzoq va eng balandda joylashgan iste’molchi qaraladi. Tanlov nuqtasidagi erkin bosim binolardagi kavatlar soni n ga bog’lik holda quydagi ifoda bilan aniqlanadi

H_er=10+4(n-1)
Suvning xarakat yo’nalishiga bog’lik holda har bir tugunidagi haqiqiy bosim ko’rsatkichi topiladi.
Kontrhavzali tarmoqlarda talab nuqtasi tarmoq ish tartibga bog’liq holda o’zgaradi. Masalan: eng ko’p suv iste’moli nuqtida har ikkala oqimlar uchrashgan nuqta tanlov nuqtasi bo’lsa, eng ko’p tranzit tartibda kontrhavza joylashgan tugun tanlov nuqtasi bo’ladi.
Tarmoq nuqtalaridagi haqiqiy erkin bosim pzometrik chiziq va yer sathi belgilari orasidagi farqqa teng buladi.
Erkin bosimlarni topish jadval kurinishda bajariladi. Jadval natijalari bo’yicha pyezometrik chiziqlarning holati tushirilgan grafik tuziladi.


Adabiyotlar

1. 
   KMvaK 2.04.02 -97 Suv ta’minoti. Tashki tarmoqlar va inshootlar.
   

Toshkent 1997y.

2. 
   Tugay A.M., Ternovsev V.Ye. Vodosnabjeniye. Kursovoye proyektirovaniye.
   

K., Vыshaya shkola, 1980-208s.

3. 
   Belan A.Ye., Xorujiy P.D. Proyektirovaniye i raschet ustroystv vodosnabjeniya. K., «Budivelnik», 1976g.
   
4. 
   Shevelev F.A. Tablisы dlya gidravlicheskogo rascheta napornыx jelezobetonnыx vodoprovodnыx trub. K., «Budevilnik». 1975.
   
5. 
   Moskvitin A.S. i dr. Spravochnik po spesialnыm rabotam. Trubы armaturы i oborudovaniye vodoprovodno-kanalizasionnыx soorujeniy. M., Stroiyzdat, 1976g.
   
6. 
   Abramov N.N. Vodosnabjeniye, M., Stroiyzdat, 1987g.
   
7. 
   Abramov N.N, Pospelova M.M.i dr. Raschet vodoprovodnыx setey. M., Stroiyzdat, 1976g.
   
8. 
   Bass G.M. i dr. Vodosnabjeniye. Texniko-ekonomicheskiye raschetы. K., «Vыshaya shkola», 1977g.
   

“Chortoq” qo’rg’onining suv qabul qilish inshootlarining hisoboti
Suv manbasini o’rganish va foydalanishga layoqatli ekanligini aniklash.
Xalk xujaligining barcha sohalarida yer osti suvlari muxim axamiyatga egadir. Ular tozaligi, oqava va atmosfera suvlaridan tabiiy muxofaza qilinganligi, nisbatan past va deyarli o’zgarmas xaroratga egaligi tufayli yer usti suvlaridan ustun turadn.
Yer osti suv manbalarini o’rganishda avvalo o’rnashgan joyi yoki xududiy geologik sharoiti o’rganiladi. Agar joy ko’rsatkichlari talabga javob bersa, sanitariya-epidemiologiya xizmati idoralarining ruxsati bilan suv manbasi foydalanishga yaroqli deb topiladi.
Yer osti suvlarining asosan, axoli iste’moliga ishlatilishini hisobga olsak, bu holda manbadan olinayotgan suvning sifati ko’rsatgichlari Davlat standarti 950: 2011 “Ichimlik suvi gigenia talablar” "Ichimlik suvi" talablariga javob berishi kerak. Ichimlik suvlarining sifati quyidagi fizikaviy va kimyoviy ko’rsatgichlar bilan baxolanadi: Tiniqligi, rangi, xidi, tami, harorati, qattiqligi, mineral tuzlar miqdori va xokazo. Agar yer osti suvlari shu talablarga to’la javob bersa suv qabul qilish inshootlari nasoslar bilan jixozlanib suv to’g’ridan to’g’ri iste’molchilarga uzatiladi.
Agarda yuqorida kayd etilgan ko’rsatgichlardan ba’zilari ichimlik suvlari talabiga javob bermasa, unda suv tozalash yoki ishlov berish uchun yuboriladi. By holda suv qabul qilish inshootlari suv ta’minoti tizimida suv ko’tarib berish vazifasini bajaradi, bu esa nasoslar tanlashda muxim axamiyatga egadir.
Suv qabul qilish inshootlari quriladigan joyning geologik va gidrogeologik tavsifi.
Suv qabul kilish inshootlarining qurilmalari o’rnatiladigan joy geologik, gidrogeologik sharoitlariga va burg’ulash uslublariga bog’liq holda tanlanadi. Joyning geologik kesimini o’rganishda litologik sharxi bilan birgalikda jinslarning burg’ulanish bo’yicha toifalari ham ko’rsatilib, suvli katlamlar alohida o’rganiladi. Bu qatlamlarni asosiy ko’rsatkichlari ularni qaysi jinslardan tashkil topganligi, suv o’tkazuvchanligi, suv berish kobilyati, kalinligi va qatlamdagi suvning bosimidan iborat. Agar shu joyda suv berishi mumkin bo’lgan bir necha qatlam mavjud bo’lsa, ularning qaysi biridan foydalanish samarali ekanligini asoslash kerak. Bazi xollarda bir katlamni suv berish darajasi iste’molchi talabini qoniktirmasa quduq chuqurligini oshirish hisobidan bitta quduq yordamida bir nechta katlamdan foydalanish xam mumkin.
Bu esa iqtisodiy va ekologik nuqtai nazardan asoslab berilishi shart.
Joyni xar tomonlama o’rganib chikilgandan so’ng, suv qabul qiluvchi inshootning turi tanlanadi. Inshootlarning turi, ularning tasvirlari [2.3.5]da ko’rsatilgan asosiy talablarga javob bergan holda tuziladi va qismlarida jixozlar tanlanib, ularning hisoboti olib boriladi.
Suv qabul qilish inshootlari uchun filtrlar tanlash, asoslash va ularni hisobi.
Suv beruvchi qatlamni tashkil etgan jinslarning xossalari va uning yuqoridagi va pastdan qanday qatlamlar bilan chegaralanganligiga qarab quduqlar filtrsiz yoki filtrlar bilan jixozlangan bo’lishi mumkin. Suv beruvchi qatlam mustaxkam qoyatoshlardan va juda mayda changsimon qum zarrachalaridan tashkil topgan va ularning suv o’tkazuvchanligi yetarli darajada bo’lsa, quduqlar filtrsiz qurilishi mumkin. Bunday kuduqlar burg’ulash tugagandan keyin sinovdan o’tkazilib foydalanishga topshiriladi. Boshqa hollarda quduqlar filtrlar b'ilan jixozlangan bo’lishi shart. Filtrlarning turi, tuzilishi asosan joyning gidrogeologik tavsifiga, quduq debitiga, undan foydalanish tartibiga, suv beruvchi qatlam jinslarining xossalariga, quduqning chuqurligiga, suvni fizikaviy va kimyoviy xossalariga bog’liq xolda tanlanadi. Filtrlarga qo’yilgan asosiy talablar va shu talablar asosida tanlanadigan filtrlarning turlari [2, 3] da keltirilgan.
Filtrlar hisobi asosan ularni uzunligi va diametrini turiga qarab aniqlashdan iborat. Bu hisoblarni olib borishda Q_t - iste’molchi talab kilayotgan suv sarfi boshlang’ich ko’rsatkich bo’lib xizmat kiladi.
Umumiy xol uchun qo’yidagi tengsizlik o’rinlidir:
Q_t ≤ F*V_f , m³/s;
bu yerda: F - filtrning foydali sirt yuzasi, m²; V_f -yer osti suvlarining filtrdan o’tish tezligi; bu ko’rsatkich filtrlarni turiga qarab kuydagicha aniqlanadi;
a) blokli va shag’al katlami bilan o’ralgan,-filtrlar uchun:
V_f = 1000 k(d₅₀/D₅₀)= m³/sut ;
bu yerda: k - sizuvchanlik koeffisiyenti, bu ko’rsatkich qatlamni tashkil etgan jinsning turiga bog’liq xolda [2, 3] dan olinadi. D₅₀- filtr atrofiga to’qilgan jins tarkibidagi shunday zarrachalar qatlamiki, undan kichiklari shu jins xajmining 50 foizini tashkil etadi.
d₅₀-xuddi shunday, suv beruvchi qatlamda.
Shunday kilib, F = Q_T/V_f=7407,91/1600=4,63 m² ekanligini hisobga olib, filtr uzunligi quydagi ifoda orqali aniqlanadi.
l_f= m
bu yerda: D_f - filtr diametri, uning qiymati quduq diametriga bog’liq holda aniqlanadi.
Yuqoridagi ifoda suv beruvchi qatlam qalinligi t>10m bo’lgan xollarda o’rinlidir. Agar t≤10m bo’lsa, filtr uzunligi kuydagicha
belgilanadi:
l_f= (0,8 ... 0,9)m =0,85^.4.86=4.13 m .
Suv qabul qilish inshootlarining hisobi.
Yer osti manbalaridan suv qabul qilish inshootlariga tik qurilmalar-burg’ na shaxta quduqlari va gorizontal qurilmalar-gorizontal suv to’plagichlar va ildizsimon suv kabul qilish inshootlari kiradi.
Burg’, quduqlarining hisobi.
Burg’ quduqlarining gidravlik hisobidan asosiy maqsad:

• 
  quduqlarning debitini aniqlash;
  
• 
  quduq ishlashi davomida undagi suvning statik satxini pasayishini aniqlash;
  
• 
  bir qatlamda ishlayotgan quduqlar orasidagi o’zaro ta’sirni aniqlash.
  

Quduqdagi suv statik satxining cheklangan pasayishi - S_g suv sarfi - Q_T ga bog’liq xolda o’zgaradi. Hisoblashlarda S_g – dastlabki qiymatlari ko’ydagi ifodalardan foydalanib topiladi.
b) bosimli quduqlar uchun
S_g ≈(0,3…0,5)m+H-H_H-∆H_f, =92-30-5= 57 m
bu yerda: h va N mos ravishda bosimsiz va bosimli qatlamdagi suvning tabiy balandligi m;
h_H va N_n - suvning dinamik sathidan nasosning eng pastki qismigacha bo’lgan masofa, m;
∆h_f va ∆H_f - katlamdan oqib kelayotgan suv bosimining yuqolishi qiymati filtr va quduq atrofidagi jinslarning qarshiligi;
t - bosimli suv beruvchi qatlam qalinligi, m;
Quduqlarning debiti suv beruvchi qatlamning asosiy tavsifi va quduqning tuzilishiga bog’liq xolda aniqlanadi. Quduqlar tugallangan va tugallanmagan bo’lishi mumkin. Suv beradigan qatlam bosim­li va bosimsiz, qatlamdagi suv xarakati beqaror va barqaror bo’lishi mumkin. Burg’ quduqlarining suv berish qobiliyatini aniqlashda yuqoridagi ko’rsatkichlar albatta hisobga olinishi shart. Endi quduq debitini aniklashdagi xususiy xollarni ko’rib chiqamiz.
Suv xarakati barqaror bo’lgan qatlamda ishlayotgan tugal­lanmagan burg’ qudug’ining suv sarfi Dyupyui ifodasidan foydalanib aniklanadi:
a) bosimli katlam uchun:
Q= m³/sut
bu yerda: k - suvli qatlamni tashkil etuvchi jinsning sizuvchanlik koeffisiyenti. m - suv beruvchi qatlam qalinligi, m; s - quduqdagi suvning statik satxini pasayishi, m; r- quduqning radiusi, m; R - quduqnint tasir radiusi, m;
Bitta burg’ quduqning debiti aniqlangandan keyin iste’molchi talabini qondirish uchun kerak bo’lgan quduqlar sonini aniklaymiz;
dona
Q_t - ist’molchi talab qiladigan suv sarfi, m³/sut.
Quduqlarning umumiy soni, ishchi va zaxira quduqlarning yigindisiga tengdir.
n=n_T+n₃=3+1=4dona
Bu quduqlar bir suv beruvchi qatlamda ishlayapti deb qaralayotganligini hisobga olsak, ularni joylashtirishda ta’sir radiusi- R ga e’tibor berish kerak. Agar ular o’zaro ta’sir etuvchi quduqlar bo’lsa, bu xolda hisoblar [ 2 ] dagi maxsus ifodalardan foydalanib olib boriladi.
Bajarilgan hisobotlar natijasida olingan qiymatlarga asosan ESV 10-63-110 markali markazdan qochma kuch asosida ishlaydigan suv ko’targichli nasoslarni tanlaymiz

Markasi	Suvni o’zatishi m3/soat	Bosim m	Podbor m.v.st	Elektrodvigotel markasi	Quvvati kvt	Og’irligi kg
ESV 10-63-110	50-90	128-85	1	PEDV 32-230	32	348

Ekologiya kismi

Diplom loyixasining mavzusi Aholisi 22400 kishilik shahar tipidagi Chortoq posyolkasining suv taminotini tizimi loyihalash .
Ekologiya kismi buyicha
Loyiha kilinayotgan Chortoq posyolkasining qurilishining atrof-muxitga ta’sirini baxolash va ekologik taxlil qilish.
Loyiha qilinayotgan To’qimachilik fabrikasi qurilishining atrof-muxitga ta’sirini baxolashda quyidagilarni o’rganib chiish va bajarish talab etiladi:
1.Loyiha kilinayotgan To’qimachilik fabrikasi quriladigan joyning (hududning) fiziko-geografik va iklim sharoitlari;
2.Hududning ekologik xolati va mavjud ta’sir etuvchi manbalar;
3.Hududning tuprogi,yer osti va yer usti suv resurslari;
4.Hududning o’simlik va xayvonot dunyosi,aholi salomatliligi;
5.Hududning mavjud tabiiy ekologik xolatini baxolash;
6. To’qimachilik fabrikasi atrof-muxitga ta’sir etuvchi omillarni (kimyoviy moddalar,shovkin,tabiiy resurslardan foydalanish,kattik chikindilar) baxolash;
7. To’qimachilik fabrikasi va ishlab chikarishda ro’y berishi mumkin bo’lgan avariya (xalokatli) xolatlarni va ularning atrof-muxitga ta’sirini taxlil kilish;
8. To’qimachilik fabrikasi atrof-muxitga ta’sir etish xarakteri;
9. To’qimachilik fabrikasi atrof-muxitga salbiy ta’sirini kamaytirish bo’yicha tadbirlar va takliflar;
10. To’qimachilik fabrikasi qurilishidan so’ng hududning ekologik xolatini oldindan taxlil kilish.