|
Din isenimnin` o`zine ta`n ko`rinisi sipatinda.
Ha`r qanday isenim diniy bola bermeydi.Biraq din de isenimnin` o`zine ta`n ko`rinisi sipatinda birlestiriwshi o`zgeshelikke iye. Diniy isenim – bul insan erk-iqrarinan joqari turatug`in na`rsege iyman keltiriw, onnan ma`det aliw, waqiya-ha`diyselerdin` ta`kirarlaniwi ha`m og`an qatnasliliq ja`ne belgili bir tu`sinik, sha`rt-qag`iyda, muqa`ddes kitap, payg`ambar, a`wliye ha`m basqalarg`a isenim demekdur.
Diniy isenimde belgili bir timsallar (buyim, ha`reket, so`z, tekstler) diniy ma`ni ha`m mazmung`a iye boladi. Olardin’ jiynag`i diniy bag`dardin` qa`liplesiwin ha`m is-ha`reketin ta`miyinleydi. Ha`r bir din yamasa diniy konfessiyanin` (bag`dardin`) turaqli sha`rt-qag`iydalari bar. Islam dininde iymani ka`millik to`mendegi sha`rtti – Alla, onin` perishteleri, muxaddes kitaplari, payg`ambarlari, aqiret ku`ni, ta`g`dir (jaqsiliq ha`m jamanliq Allanin` qa`lewi menen boliwina) ha`m o`lgennen keyin tiriliwge isenimdi o`z ishine aladi.
Dinnin` tolerantliq a`hmiyeti. Insannin` aqil ha`m sana-sezim qa`biletlerinen tisqari barliq dinlerdin` negizinde u`shinshi – sheksizlikti tu`sinip jetiw qa`bileti de bar. Insaniyat dinge isenimge mu`ta`j. Sebebi ha`mmege ideal kerek. Dinlerdin` kelip shig`iwi bir, lekin adamzat ha`r tu`rli dinlerge siyinadi, ha`tte bir xaliq, millet te ha`r tu`rli diniy ta`liymatlarg`a isenetug`in jag`daylar da bar. Ha`mme dinlerde iygilik ideyalari u`stin turadi, «Jaqsiliq et, jamanliq etpe» demegen bir de bir diniy ta`liymat joq. Ha`mme dinlerdi, ha`tte en` a`yyemgilerin de tolerantliq ruwxinda u`yreniw za`ru`r.Diniy temani jaritiwda tolerantliq, sabir-taqatliliq, insan, ja`miyet, du`n`ya tuwrali ko`z-qaraslardin` o`z-ara diskussiyasi usilinan paydalaniw maqsetken muwapiq. Diniy ha`m diniy emes du`n`yag`a ko`z-qaraslar formalarinin` o`z-ara uqsas ta`replerine ko`birek itibar beriw kerek.
Bu`gin O`zbekstan diniy tolerantliq ha`m kelisimlilik barasinda tek G'MDA ma`mleketleri emes, al pu`tkil du`n`ya ju`zine u`lgi bolmaqta. Bul haqqinda Moskva ha`m pu`tkil Rus partriarxi Aleksiy II, Xillari Klinton, Iordaniya shaxzadasi Xasan bin Tallal siyaqli ja`ha`n ko`leminde u`lken abiroy-ataqqa iye insanlar da jurtimizg`a qilg`an ziyaratlari waqtinda atap o`tti. A`lbette, xalqimizg`a ta`n bunday qa`siyet birden payda bolmag`an, onin` uzaq tariyxiy tiykarlari bar.
IX a`sirden baslap ha`zirgi O`zbekstan aymag`inda islam dini sunna jo`nelisinin` xanafiy (Iymam A`zam) ma`zxabi payda boldi. Xanafiylik basqa dinlerge ha`m jergilikli u`rp-a`detlerge erkinlik beriwi menen basqa ma`zhablardan ajiralip turadi. Bul ta`liymatti jetiloistirgen watanlaslarimiz — A`biw Mansur Motudiriy, Abulmu`min Nasafiy ha`m Burxaniddin Marg`inoniy siyaqli alimlar musilmanlar arasindag`i ideyaliq qarama-qarsiliqlardi saplastiriw, islam dininin` «ahli sunna val-jamoa» joli turaqli bolip qaliwina u`lken u`les qosti. Ulli islam ulamalari menen bir qatarda Orayliq Aziya hu`kimdarlari da bul jolda gu`res alip bardi. X a`sirdin` ortalarinda islam du`n`yasinda shiya jo`nelisi (Arqa Afrika, Egipet, Siriyada – fatimiyler, Yemende – zaydiyler ha`m ha`tte abbasiyler paytaxti Bag`datta – buvayhiyler) u`stinlikke erisken bir payitta Orayliq Aziyada tahiriy, samaniy, g`aznaviy ha`m qaraxaniy ha`kimleri «ahli sunna val-jamoa» qag`iydasin qatan` qorg`adi.
Atap aytqanda, o`z da`wirinin` timsali bolg`an Amir Temur isenim ha`m ruwxiyliqtin` u`lken a`hmiyetin duris tu`sine bilgen. Sharafiddin Ali Yazdiy Sahipqirandi isenimi ka`mil insan sipatinda duris ta`riypleydi. En` a`hmiyetlisi, Amir Temur «ahli sunna val-jamoa» qag`iydasina sadiq, diniy dogmatizmge qatan` qarsi bolg`an, islam dinin fanatizmnen jiraq, erkin tu`singen. Onin` ka`mil isenimi basqa dinlerdi biykarlaw esabinan bolmag`an ha`m usi jag`inan da ol tek o`z a`sirinin` emes, al ha`zirgi zaman adami ushin da u`lgi bolip esaplanadi.
G`a`rezsizlik arqasinda o`zligimizdi an`law, ruwxiy qa`diriyatlarimizdi tiklew protsessi o`tipatirg`an ha`zirgi waqitta uliwma dinge ha`m, a`sirese ata-babalarimizdin` dini bolip kelgen islamg`a mu`na`sibet tu`pten o`zgerdi. Bul tarawdag`i jetiskenliklerdi sanap otiriwdin` qa`jeti joq. Olardi ko`rmew mu`mkin emes, ba`lkim, ko`re almaw mmu`kin. Biraq ma`selenin` basqa ta`repine itibardi qaratiw mu`mkin. Siyasiy g`a`rezsizlikke eriskennen keyin barliq jas ma`mleketlerde ju`z bergeni siyaqli, bizin` elimizde de bilimlendiriw jo`nelisi mazmuninin` o`zgeriwi, ma`mleketlik til, salt-da`stu`rler, milliy ma`deniyatqa bolg`an itibardin` artiwi, bulardin` ha`mmesi diniy faktordin` a`hmiyetine ma`mlekettin` mu`na`sibetin ko`rsetedi.
G`a`rezsizlik jillarinda ku`tilmegen waqiyalarg`a da dus kelindi. Xaliq araliq terrorizm menen birigip ketken diniy ekstremizm bunnan bilay uliwma jer ju`zilik mashqalag`a aylandi. Onin` sheshimi bir ma`mlekettin` qolinda emes, al xaliq araliq ko`lemdegi is-ha`reketlerdi talap etedi.A`ne usinday qiyin jag`dayda da O`zbekstan hu`kimeti diniy tolerantliq siyasatin alip barmaqta. Buring’i awqam da’wirinde respublikamizda 87 meshit ha’m 2 medrese xizmet ko’rsetken bolsa, ha’zir O’zbekstanda musilmanlar mekemesi basqariwi astinda ra’smiy dizimnen o’tken 2000 artiq meshit, 10 medrese ha’m Tashkent Islam instituti xizmet etpekte. Respublikada islam dini menen bir qatarda basqa diniy 17 konfessiya ha’m olarg’a qarasli 180 nen ziyat diniy sho’lkemler ra’smiy jumis alip barmaqta. Puqaralarg`a milleti, rasasi, dinine qaramastan ten` huqiqlarg`a nizam arqali kepillik berilgen. Buni u`lkemizge ashiq kewli menen qa`dem taslap atirg`an ha`r bir miyman o`z ko`zi menen ko`rmekte ha`m ta`n almaqta.
Tаяныш т6синиклер
Dин, исеним, жaннет, доза3, уры7 317имлик динлер, миллий динлер, дуньялы3 динлер, монотеизм, политеизм.
Do'stlaringiz bilan baham: |
