Dinshunoslik ma'ruza doc

Islomning O'rta Osiyoga kiritilishi, uning o'ziga xos rivojlanish yullari.O'rta  Osiyo arab istilochilari 

tomonidan zabt etilishi VII-asr oxiri va VIII-asr  boshlarida ummaviylar sulolasi hukmron bo'lgan 661-750-

yillarda  arablar  harbiy  yurishining  ikkinchi  bosqichiga  to'g'ri  keladi.  O'rta  osiyo  xalqlari  hayotiga  islom 

ta'limotining kiritilishi muayyan darajada ijobiy rol o'ynadi. Jumladan, arablar hukmronlik qilgan dastlabki 

asrlarda  ilohiyot,  fan,  falsafada  arab  tili  hukmron  bo'lgan.  Ammo  keyinchalik  mahalliy  xalqlarning  o'z 

tillarida ham madaniyat rivojlanib, unga islomning ta'siri kuchli bo'lgan. 

O'rta Osiyo xalqlari madaniyati, ilohiyot va fanlarning rivojlanishiga islomning ta'siri kuchli bo'lgan. IX-

XII Va XIV-XV asrlardagi uyg'onish davrida undan keyingi hayotda jahonga mashhur olim, mutafakkirlar, 

ilohiyot sohasining yirik namoyondalari yetishib chiqqanlar. 

XIX  asrning    70-yillarida  Turkiston  boshqa  taraqqiy  etgan  mamlakatlarga  nisbatan  ijtimoiy-iqtisodiy, 

madaniy rivojlanish darajasidan ancha orqqada edi. Yagona markazlashgan davlat emas edi. Turkiston 3 ta 

xonlikka:  Qo'qon,  Buxoro  va  Xiva  xonliklariga  bo'lingan  edi.  Ular  o'rtasidagi  nizolar  mamlakatning 

iqtisodiy-madaniy  hayotning  rivojlanishiga  katta  salbiy  ta'sir  ko'rsatar  edi.  Bu  hham  o'z  navbatida 

mehnatkashlar ommasi ongining o'sishiga salbiy ta'sir ko'rsatgan edi. 

XIX  asrning  ikkinchi  yarmida  Turkistonni  chor  Rossiya  zabt  etgan.  Chorizmning    Turkistonni  ishg'ol 

etishi  qisqi  muddatli  harbiy  siyosiy  harakat  bo'lmay,  qariyb  chorak  asrni  o'z  ichiga  olgan  va  Turkiston 

xalqlari  hayotida  muayyan  iz  qoldirgan  ziddiyatli  tarixiy  hodisadir.  Istilo  Qo'qon  xonligining  g'arbiy 

chegarasi  hisoblangan.  Oqmachit  qal'asi  (Qizil  O'rda)ning  1853  yilda  bosib  olinishi  bilan  boshlangan. 

Chorizmning Turkistondagi istilochilik harakati 1876 yilda shu xonlik markazi - Qo'qonning taslim bo'lishi 

bilan tugallangan. 

1900 yili Turkiston aholisining 4,15 foizi ko'chib kelganlar edi. Ular eng yaxshi yerlarning 2659 ming 

desyatinasini o'z qo'llariga olganlar. Ushbu o'zgarishlar natijasida o'lkani siyosiy hayotida ham o'zgarishlar 

yuz bergan, jamiyatning sosial tabaqalanishi keng tus olgan. 

O'lkada tarih arxeologiya, etnografiyaga oid muzeylar  ochilgan. Ilmiy jamiyatlar to'zilgan. 1870 yilda 

Toshkentda kutubxona (hozirgi A.Navoiy nomidagi kutubxona) ochilgan. Yirik shaharlar – Farg'ona, Xiva, 

Andijon, Samarqand, Toshkentda bir qancha bosmaxona va  litografiyalar ochilgan. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

Navoiy, Fuzuliy, Mashrab, Muqimiy, Furqat kabi shoirlarning she'riy to'plamlari nashr qilina boshlagan. 

O'zbek tilida gazeta chiqa boshlagan. 

O'lkada  bu  paytga  kelib  mahalliy,  diniy  maktablar  soni  ham  ortib  borgan.  3  ta  viloyatda  (Sirdaryo, 

Farg'ona,  Samarqand)  jami  masjidlar  11964,  imomlar  11680,  maktablar  4632,  undagi  o'quvchilar  44783, 

madrasalar  277,  undagi  o'quvchilar  7935,  eshonlar  –  391  ta  bo'lgan.  Bu  shuni  ko'rsatadiki,  Chorizmning 

zulmiga qaramasdan islomga, uning qadriyatlariga munosabat xalqda so'nmagan. 

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkistonda g'oyaviy-siyosiy kurash yanada kuchayib, uchta yo'nalish 

vujudga kelgan: 

a) feodal-klerikal, 

b) jadidliq 

v) demokratik yo'nalish. 

Mamlakatda    islom    mafkurasi  hukmronlik  qilib  turgan  paytda  ular  o'lkaning  iqtisodiy,  ma'naviy, 

madaniy  jihatdan  qoloqligini  tugatish,  xalq  ommasini  iqtisodiy  va  ma'naviy  zulmdan  ozod  etish,  uni 

ma'rifatli qilish yullarini axtardilar. Ma'lumki, ular o'zlarining ijtimoiy-falsafiy qarashlarini, ilg'or g'oyalarini 

badiiy adabiyotda, poeziya janrida ifodaladilar. Bu ma'rifatparvarlar mehnatkashlar ahvolini yaxshilash, ilm-

ma'rifat,  adolatli  tuzum  o'rnatish,  xalqlar  do'stligi  g'oyalarini  targ'ib  etish  kabi  masalalarga  katta  e'tibor 

berganlar.