Dinshunoslik ma'ruza doc

Diniy-huquqiy mazhablar. Hanafiya (Imomi A'zam) mazhabi. Bunga Abu Hanifa (taxallusi Imomi 

A'zam – buyuk imom – 699-767) asos solgan. U eng yirik huquqshunoslardani biri bo'lib, shariat huquqini 

tartibga  solgan,  qiyosan  tatbiq  etgan,  istihson  tartib  usulini  (manbalar  asosida  chiqarish  mumkin  bo'lgan 

xulosa  yoki  hukmlardan  musulmonlar  jamoasi  uchun  maqbulrog'ini  qabul  qilib)  ishlab  chiqqan,  mahalliy 

xalq huquq-qoidalarini – odatni shariat bilan kelishtirib qullanishni joriy etgan huquqshunoslikdan oqilona 

foydalanish unsurlarini kiritgan. 

Hanafiya  mazhabi  sunniylik  yo'nalishiga  mansub  bo'lgan  musulmonlarning  47  foizini  o'z  ichiga 

oladi.  Hozir  ham  Respublika  tuprog'idagi  sunniylarning  oila,  nikoh,  taloq  va  boshqa  masalalarda  shu 

mazhabga tayanadilar. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

Molikiya  mazxabi  asoschisi  Molik  ibn  Onas  (713-795)  «Ashob  al-Hadis»  (Hadis  tarafdorlari) 

oqimining  yirik namoyondasi  bo'lib, Muhammad davridagi diniy huquq tartibini  ёqlab  chiqqan.  O'zining 

«Al-Muvatto'»  (Ommaviy,  Barchaga  tushunarli)  asarida  Qur'on  va  Sunnani  aqlga  asoslangan  holda  talqin 

qilishga qarshi chiqqan. U muhofazakor ilohiyotchi faqihlardan biri edi. Bu mazhab tarafdorlari o'zlarining 

nomo''tadilligi  bilan  ajralib  turardi.  Ular  hanafiylarga  nisbatan  qiyosiy  qo'llashda  ancha  chek  qo'yishardi. 

Ammo o'zlarining istisloh qoidalari bilan hanafiyaning istihsoniga yaqin turardilar. Hozirgi davrda Molikiya 

mazhabi    Tunis,  Jazoir,  Marokash,  Liviya  va  boshqa  mamlakatlarda  tarqalgan  bo'lib,  sunniylikdagi 

musulmonlarning 27 foizini tashkil etadi. 

Shofi'iy mazhabi. Uning  asoschisi imom ash-Shofi'iy (767-820) kuchli ilohiyotchi faqihlardan biri 

bo'lgan; Makkada yashagan, Yamanda qozilik qilgan. Ali avlodlari bilan yaqinlashganligi uchun 803 yilda 

qamoqqa olingan. Avf etilganidan so'ng Misrga kelib, Molikning shogirdi sifatida faoliyat boshlagan. 810 

yildan  Bog'dodda o'z ta'limotini targ'ib qilgan. Uning    «Kitob al-umm» tuplami islom huquqini an'anaviy 

tartib-qoidalar bilan bog'lashga qaratilgan, fiqh asoslariga to'la tavsif berib, ijmo'dan foydalanishga alohida 

e'tibor qilingan. 

Suriya  va  Misrda  shakllangan  bu  mazhab  hozirgi  vaqtda  IndoneziyaYU  Sharqiy  Afrikaning  ba'zi 

mamlakatlarida,  janubiy  arab  sultonliklari  musulmonlari  orasida  tarqalgan  bo'lib,  sunniylikdagi 

musulmonlarning 17 foizini tashkil etadi. 

Hanbaliya  mazhabi.  Uning  asoschisi  imom  Ahmad  Hanbal  ibn  Xilol  ibn  Asad  az-Zuxayliy  al-

shayboniy 780 yili Bog'dodda tug'ilib, shu yerda 855 yil vafot etgan. Hadis to'plash niyatida Suriya, Hijoz  

Yaman, Kufa va Basraga ko'a sayohat qilgan va 40 mingdan ortiq hadisni jam etgan oyati jildlik «Musiad 

al-Imom  Ahmad»  (imom  Ahmadni  tayanchi)  asarini  yaratgan.  U  mustahkam  e'tiqodli  sunniylik  nuqtai 

nazaridan xalifa Ma'mun davrida davlat dini bo'lmish mu'taziylikka qarshi kurashgani uchun bir necha bor 

qamalgan  va  jazolangan.  Uning    huquq  tartiboti  o'ta  torligi,  diniy  masalalarda  Qur'on  va  Sunnaga  qattiq 

rioya  qilishligi,  erkin  fikr  yuritish  va  talqin  etishga,  har  qanday  yangilikka  qarshiligi,  shariat  tartib-

qoidalariga rioya etishda qat'iy mutaassibligi bilan ajralib turardi. 

X asrda Eronda, XI-XV asrlarda Suriya va Falastinda Hanbaliyaning izdoshlari bo'lgan. XVIII asrga 

kelib,  ibn  Hanbal  ta'limoti  hozirgi  saudiya  Arabistonidagi  vahobiylarning  shakllanishiga  asos  solgan.  U 

yerda Hanbaliyaning ilk islomga xos qonunlari hozir ham amalda.