Dinshunoslik ma'ruza doc

Tasavvuf tariqati. Tasavvuf (arab.), uni sufiyliq sufizm deb ham yuritiladi. Tasavvuf – islomdagi diniy-

falsafiy oqim bo'lib, u VIII-asrda arab mamlakatlarida vujudga kelgan. Tasavvuf musulmon mamlakatlari 

ijtimoiy taqqiyotining xususiyatlari bilan bog'liq ravishda paydo bo'lgan. 

Tasavvuf  ta'limotining  asosiy  mazmuni  inson  va  uning  xudoga  munosabatidir.  Yangi  odamlarni 

xalolikka, tenglikka, inson qadr-qimmatini yerga urmaslikka, barcha musulmonlarni teng bo'lib  yashashga 

chorlagan.  Ayniqsa  bu  ta'limot  boshqalarning  kuchidan  foydalanmasdan  o'z  halol  mehnati  evaziga 

yashashni talab qiladi. 

Tasavvuf  ta'limotining  yuzaga  kelishining  yana  muhim  sabablaridan  biri  ko'p  mamlakatlarni 

birlashtirgan arab imperiyasida fanlarni rivojlantirish, diniy ta'limotni hayotga tatbiq qilish borasida turli xil 

yondoshuvlar bo'ldi. 

Tasavvuf vaxdat-ul mavjud va vaxdat-ul vujud diniy-falsafiy g'oyalar hamda Arastu qarashlaridan oziq 

olib rivojlangan Sharq falsafasi ta'sirida islomning alohida oqimi sifatida vujudga keldi. U murakkab diniy-

falsafiy oqim bo'lib, xilma-xil shakllarga, mazmun va yo'nalishga ega. Tadqiqotchilarning fikricha, uning 17 

ta asosiy suluki (yo'nalishi) mavjud. 

Tasavvufda  ikkita  asosiy  g'oyaviy  yo'nalish  ko'zga  yaqqol  tashlanadi:  bu  o'tkinchi  dunyo,  mol-mulq 

mansabga  ixlos  qo'yish  Allohni  unutishga,  imonsizlikka  olib  keladi,  degan  g'oyaga  tayanganlar 

tarkidunyochilikni  targ'ib  etganlar;  azro'i  azalda  peshonaga  yozilgan  taqdir  borligiga,  odam  undan  qochib 

qutula  olmasligiga  ishontirishga  intilganlar.  Ikkinchi  yo'nalish  bu  dunyo  Alloh-taolo  tomonidan  odamlar, 

ularning insonlardek yashashi uchun yaratilgani, odam shu dunyodagi ezgu ishlari bilan u dunyoda visoliga 

musharraf  bo'la  olishiga,  binobarin,  undan  qo'rqish  asosida  emas,  Allohni  sevish,  uning  visoliga  yetish 

uchun og'ir, mashaqqatli poklanish yo'lidan borishni tashviq etganlar. 

Tasavvufning  so'l  qanoti  diniy-falsafiy  ta'limot  sifatida  aqidaparastlik  islomga  nisbatan  muxolifiyat 

bo'lib, Yaqin va O'rta Shprqda, ayniqsa O'rta Osiyoda tabiiy va falsafiy fanlar rivojida o'z o'rni va mavqeiga 

egadir.  O'rta  Osiyo  mutafakkirlarini  sho'rolar  davrida  o'sha  davrdagi  islom  aqidalariga  qarshi  qo'yildi. 

Ijtimoiy  hodisa,  ma'naviyatga  sinfiy(partiyaviy)  munosabat  tarixiy  jarayonlarga  shunday  g'ayriilmiy 

yondoshuvni, ularni mafkura va siyosat talablariga bo'yosundirishni taqozo etardi. 

Shu yo'sinda rivojlangan tasavvuf Sharqda, shu jumladan Turkiston musulmonlari  orasida tafakkur tarzi 

va axloq me'yorini belgilaydigan ijtimoiy hodisaga aylangan.