Dinshunоslik faniga kirish

DINSHUNОSLIK FANIGA KIRISH

• Dinshunоslik fanining maqsad va vazifalari.

• Dinlar tarixini o’rganishda Sharq allоmalarining yondashuvlari.

• Dinlarni tasniflashda G’arb оlimlarining qarashlari.

Din ko’p qirrali va murakkab tushunchadir. Din so’zi arabcha bo’lib, ishonch, ishonmoq ma’nosini bildiradi.

U insonlarning yashashdan maqsadi nima ekanligini, qanday yashash lozimligini, inson hayotinig mazmuni nima ekanligini, insof, adolatni, tinchlikni eng muhimi insonlarning halol va pok mehnati bilan kun ko’rishi , ilm-ma’rifatga ega bo’lishini targ’ib qiladi.

Dinshunoslikda dinga «dinning o’zi nima?», «uning mohiyati nimadan iborat?» degan savol nuqtai nazaridan yondashishdan tashqari «din qay tarzda faoliyat olib boradi?» degan savol nuqtai nazaridan ham yondashuv mavjud. Bu masala bilan ko’proq din sosiologiyasi shug’ullanadi

• Sosiologik nuqtai nazardan qaralganda din jamiyat uchun zaruriy narsa, ijtimoiy hayotning ajralmas qismidir. U ijtimoiy munosabatlarni yuzaga keltiruvchi va amalga oshiruvchi omil sifatida namoyon bo’ladi. Bu degani dinni jamiyatdagi bajaradigan vazifalariga ko’ra o’rganish mumkin demakdir.

Funksionalizm

• Dinning ijtimoiy vazifalari haqidagi ta’limotni dinshunoslikda funksionalizm rivojlantiradi. Funksi-onalizm jamiyatga ijtimoiy tizim sifatida qaraydi: unda jamiyatdagi har bir element muayyan funksiyani bajaradi

Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalari;

• Har qanday din o’z e’tiqod qiluvchilari uchun to’ldiruvchilik, tasalli beruvchilik - kompensatorlik vazifasini bajaradi.

• Har qanday din birlashtiruvchilik - integratorlik vazifasini bajaradi.

• Har bir din o’z qavmlari turmushini tartibga solib, nazorat qiluvchilik - regulyatorlik vazifasini bajaradi.

• Har qanday din aloqa bog’lashlik, birlashtiruvchilik - integratorlik vazifasini bajaradi.

• Dinning integratorlik vazifasi bilan legitimlovchilik-qonunlashtiruvchilik vazifasi chambarchas bog’liq.

• Har qanday din vazifalarining falsafiy, nazariy jihatlari ham mavjuddir.

Islom dini haqida malumot

Islom dini. Islom-dunyoda keng tarqalgan dinlardan biri bo’lib, 1,3 mlrd.ga yaqin musulmonlar unga e’tiqod qilishadi. Osiyo qit’asidagi Arabiston yarim oroli, Iordaniya, Suriya, Iroq, Eron, Turkiya, O’rta Osiyo, Afg’oniston, Pokiston, Afrika qit’asidagi Marokash, Jazoir, Tunis, Liviya, Misr Respublikasi, Somali singari mamlakat xalqlari, Efiopiya, G’arbiy Sudanda yashovchilarning bir qismi, Malayziya, Indoneziya xalqlari, Livan, Hindiston, Xitoy hamda Filippin aholisining ma’lum bir qismi, Yevropa qit’asidagi Bolqon yarim orolida yashovchi xalqlarning bir bo’lagi islomga etiqod qiladilar. Musulmonlarning xaj qiladigan joyi – Makka.

Ka’ba – islom dinida muqaddas hisoblanadi va u yerda «Ollohning uyi» («Baytulloh») deb nom olgan.

Din va jamiyat

1. Keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda juda katta o’zgarishlar sodir bo’lmoqda. Dinning jamiyatdagi o’rni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat ko’rsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga o’tkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengaymoqda.

2. O’zb. Res.Konsutitsiyasi 31-moddasida «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson hohlagan dinga e’tiqod qilishi yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo’l qo’yilmaydi» deyilgan. Buning isbotini amalda ko’rmoqdamiz.

Islоm dunyosida buyuk tasavvufchilar va ularning qarashlari

Buyuk tasavvufchilardan Ibrоhim Ibn Adqam, Abu Yazid Bistоmiy, Mansur al-Xallоj, Abu Bakr ibn Musо al-Vasitiy al-Farxоniy, as-Sulоmiy, Yusuf Hamadоniy, Axdоad Yassaviy, Najmiddin Kubrо, Jalоliddin Rumiylar o’rta asrlarda Turkistоn, Xurоsоn va Erоnda еtishib chiqib tasavvuf madaniyatini rivоjlantirishga munоsib hissa qo’shganlar.

Markaziy Osiyo faylasuflari

Dinshunоslik, ayniqsa, dinlar falsafasi, hurfikrlilik g’оyalari bilan ham uzviy bоg’liqlikda rivоjlangan. Dastlabki hurfikrlilik g’оyalari Markaziy Оsiyoda - dеizm, pantеizm, mo’tazililar, bu o’lkada yashagan, ijоd qilgan ulug’ mutafakkirlar Fоrоbiy, Bеruniy, Ibn Sinо, Umar Xayyomning ijtimоiy-falsafiy qarashlarida, Ibn Rushdning «Ikki haqiqat» ta’limоtida оlg’a surilgan edi. XVII asrda Bоburning nabirasi Shoh Akbar, so’ngra XVIII asrda frantsuz faylasuflarining dinga, diniy tashkilоtlarga munоsabati XIX asrda ilmiy dinshunоslik xususida yangi оqim, yo’nalish va nazariyalar yuzaga kеlishiga katta turtki bo’lgan.