Dinlari tarixi

MUSTAHKAMLASH UCHUN 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.  Diniy bag‘rikenligik madaniyatini shakllantirish zaruratining vu-
judga kelishi qanday omillar bilan bog‘liq.
2.  Diniy bag‘rikenglik islom dinida va milliy urf-odatlarimizda qan-
day talqin etiladi?
3.  Mamlakatda  tinchlik,  barqarorlikni  saqlashda  bag‘rikenglikning 
o‘rni qanday? Fikringizni misollar bilan asoslang.

---

129
O‘ZBEKISTONDA DINIY TA’LIM
27-§
BUGUN DARSDA QUYIDAGILAR BILAN TANISHASIZ:
O‘ZBEKISTONDA DINIY TA’LIMNING  
TARIXIY ILDIZLARI 
Vatanimiz tarixida diniy ta’lim uzoq o‘tmishga borib 
taqaladi. Ilk o‘rta asrlardayoq yurtimizda keng miqyos-
da faoliyat yuritgan madrasalarda diniy bilimlar bilan 
bir qatorda dunyoviy bilmlar ham o‘qitilgan. O‘z davri-
da madrasalar, o‘rta maxsus hamda oliy ta’lim vazifasini 
to‘laqonli bajargan. 
Toshkent,  Buxoro,  Samarqand,  Xiva  kabi  shaharlar 
eng yirik ilm markazlari bo‘lib, XV-XIX asrlarda bu 
yerlar butun musulmon olamining oliy ta’lim markazlari 
sifatida tan olingan. 
Podshoh Rossiyasi istilosidan keyingi davrlarda mad-
rasalar faoliyati sustlashdi. Ayrimlari yopilib ham ketdi. 
YAQIN TARIXDA 
XIX  asr  oxiriga  kelib  Buxoro  amirligida  336,  Xiva  xonligida  132, 
Turkiston o‘lkasida esa 348 ta madrasa ro‘yxatga olingan edi.
1.  O‘zbekistonda diniy ta’limning tarixiy ildizlari. 
2.  O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan madrasa va seminariyalar. 

---

130
XIX asrning oxiri XX asrning boshlariga kelib, jadid 
maktablari faoliyati yuzaga keldi. Toshkent, Samarqand, 
Qo‘qon shaharlari jadidchilik maktablarining markaziga 
aylandi. 
1917-yilning  boshlarida  Turkistonda  100  ga  yaqin 
yangi usul maktablari faoliyat yuritib, ularda 4 mingdan 
ortiq o‘quvchi ta’lim olgan. Bu maktablarda islom dini 
asoslari bilan bir qatorda chet tili, fizika, kimyo, mate-
matika,  psixologiya,  gigiyena,  agronomiya,  iqtisod,  hi-
sob-kitob kabi zamonaviy fanlar o‘qitilgan.
Sovet  Ittifoqi  tuzilgach,  din  va  madrasalarga  qarshi 
ayovsiz  kurash  avj  oldi.  Biroq,  Ikkinchi  jahon  urushi 
yillarida sovet davlati o‘z siyosiy manfaatlari yo‘lida 
dinga munosabatini bir oz yumshatdi. 
1943-yilda Toshkentda O‘rta Osiyo va Qozog‘is-
ton musulmonlari idorasi (SADUM) tashkil etilib, u 
O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Turkmaniston, 
Tojikiston Respublikalarining diniy tashkilotlari faoliya-
tini muvofiqlashtirish dan iborat bo‘ldi. 
1945-yilda  Buxoroda  Mir Arab  madrasasi  uzoq  yil-
lik  tanaffusdan  so‘ng  qayta  ishga  tushirildi.  Keyinroq 
Toshkentdagi  Baroqxon  madrasasi  faoliyatini  boshlab, 
1971-yilda u Imom Buxoriy nomli Toshkent islom ins-
tituti nomini oldi. 1990-yilga qadar Sobiq Sovet hudu-
dida  mazkur  ikki  bilim  yurtidan  boshqa  islomiy  ta’lim 
TARIXGA NAZAR 
Mang‘itlar hukmronligi davrida Buxoro amirligida ko‘plab yi-
rik  inshootlar  –  Shayx  Jalol  darvozasi  va  honaqohi,  (18  asr  2  yarmi), 
Domullo  Tursunjon  madrasasi  (1796-97),  Xalifa  Xudoydod  ansambli 
(1777-1855), Chorminor (1807), Amir madrasasi (XX asr boshlari), Si-
torai Mohi Xosa (19-20 asr boshlari) va boshqa bino va inshootlar barpo 
etildi. 
«Yevropaga 
hayot bag‘ishla-
gan nafaqat 
tabiat ilmlari, 
balki Islom ma-
daniyati Yevro-
paga ilk nurini 
yuborganidayoq 
har tomonlama 
Yevropaga o‘z 
ta’sirini o‘tkaz-
gan edi».