Dinamikaning asosiy tushunchalari. M oddiy nuqta dinam ikasining ikki asosiy masalasi

DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI. M ODDIY NUQTA DINAM IKASINING IKKI ASOSIY MASALASI

Dinamika qonunlari

• Inersiya qonuni. Tashqi muhitdan ajratilgan moddiy nuqta tashqaridan kuch t a ’sir etm aguncha o'zining tinch holatini yoki to bg kri chiziqli va teng oMchovli harakatini saqlashga intiladi.
• Shuni ta ’kidlab o ‘tish kerakki, bitta kuch ta ’sirida boMgan m oddiy nuqta (jism) bir xil vaqt orasida turli masofaga siljiydi va tezligi har xil boiadi. Demak, moddiy nuqtalar bitta kuch ta ’sirida o'zlarining tezligini tez yoki sekin o bzgartiradi. Bu xususiyat moddiy nuqtaning inertligi deyiladi. Moddiy nuqtaning inertlik olchovi fizik miqdor b o lib , u massa (m ) deb ataladi.
• T o ‘g ‘ri chiziqli va teng o ‘lchovli harakat moddiy nuqtaning inersiyasi bolyicha harakatidan iborat. Bu hodisani ta ’riflovchi qonun dinamikaning birinchi qonuni deb yuritiladi.
• Dinamikaning birinchi qonuni qanoatlantiradigan sanoq sistemasi inersial sistema deyiladi. Inersiya qonuni bajarilmaydigan sanoq sistema inersial bo‘lmagan sistema deb ataladi.
• Markazi Quyosh bilan ustma-ust tushuvchi, o bqlari esa mos ravishda tanlab olingan yulduzlarga tomon yo‘nalgan sanoq sistemasining inersial ekanligi tajribada aniqlangan. Ko'pincha, texnik masalalarni yechishda, Yer bilan mahkam boglangan sistemaga inersial sanoq sistemasi deb qaraladi. Bu holda Yerning o ‘z o lqi atrofidagi aylanma harakati hamda Quyosh va yulduzlarga nisbatan harakati hisobga olinmaydi.

2. Dinamikaning asosiy qonuni.

• Moddiy nuqtaning harakatlantiruvchi kuch ta’siridan olgan tezlanishi shu kuch yo‘nalishida bo‘lib, miqdori mazkur kuch miqdoriga proporsionaldir (117-rasm). Bu qonunning matematik ifodasi quyidagicha yoziladi:
• bu yerda: F — harakatlantiruvchi kuch, m — nuqtaning massasi, a ~ nuqta tezlanishi.

(62.1) vektor tenglama moddiy nuqta dinamikasining asosiy tenglamasi deyiladi. (62.1) formuladan ko‘ramizki, muayyan kuch ta ’sirida moddiy nuqtaning oladigan tezlanishi faqat kuch kattaligigagina emas, balki nuqta massasiga ham bog‘liq. Agar moddiy nuqta faqat o ‘zining G og‘irlik kuchi ta ’sirida Yerga erkin tushsa, F = G, a = g boiib, (62.1) ifoda

• (62.1) vektor tenglama moddiy nuqta dinamikasining asosiy tenglamasi deyiladi. (62.1) formuladan ko‘ramizki, muayyan kuch ta ’sirida moddiy nuqtaning oladigan tezlanishi faqat kuch kattaligigagina emas, balki nuqta massasiga ham bog‘liq. Agar moddiy nuqta faqat o ‘zining G og‘irlik kuchi ta ’sirida Yerga erkin tushsa, F = G, a = g boiib, (62.1) ifoda
• G = mg (62.2)
• ko‘rinishni oladi. Demak, moddiy nuqtaning og‘irlik kuchi bilan massasi o ‘zaro (62.2) tenglik bilan boglangan ekan.
• Agar moddiy nuqtaning oglrlik kuchi aniq bo ‘lsa, uning massasini (62.2) ga ko‘ra

• formuladan topish mumkin.
• Xalqaro birliklar sistemasi (SI) da massa birligi qilib kilogarmm (1 kg), vaqt birligi qilib sekund (1 s), uzunlik birligi qilib metr (1 m) qabul qilingan.
• Binobarin, kuch birligi quyidagicha boladi:
• Demak, massasi 1 kg b o ig an moddiy nuqtaga 1 m /s2 tezlanish bera oladigan kuch Nyuton deb ataladi.