Dinamik zaxiralar Infiltratsion suv

YER OSTI SUVLARINING BALANSI VA ZAXIRASI

7689067896798

Ma'lum bir muddatda suvli qatlamga oqib keladigan va chiqib ketadigan suv miqdori yer osti suvlari balansi deb ataladi.

Yer osti suv balansi uning rejimi bilan uzviy bog’liqdir. Bu rejim ma'lum bir muddatda suv sarfi va sifatining o’zgarishini bildirsa, balans - shu o’zgarishlar natijasidir. Balans sug’oriladigan katta maydonlar va suv chiqarish inshootlari uchun xisoblanadi. Yer osti suvlarining oqib kelishi va chiqishini o’lchaydigan joy balans uchastkasi deyiladi. Balansni xisoblash natijasida ob'yektni suv bilan ta'minlash va yil davomida yer osti suvlari zaxirasi va rejimining o’zgarishini oldindan aytib berish mumkin.

Tabiiy rejimda qatlamlarga oqib keluvchi grunt suvlari balansi atmosfera yog’inlarining singishidan (A), suv bug’larining kondensatsiyalanishidan (K) va yer osti suvlari oqimi (P) dan tashkil topadi (1-rasm).

Yer osti suvlari oqimi o’z navbatida yonbosh oqim (P1), yuzaki suv xavzalaridan keladigan infiltratsion okim (P2 ) va pastki gorizontdan keladigan okimlar (P3 ) dan xosil buladi. Suvli katlamdan chikib ketadigan suv balansi buglanish (I) va yer osti suv okimi (S1 ) dan iborat. Buglanish usimliklar bargi va yer yuzasida buladigan buglanishdan, yer osti okimi yonbosh okim (S1 ) va pastki suvli gorizontlarga siljiydigan okim (S2 ) lar xisobiga sodir buladi.

1-rasm. Grunt suvlarining balans sxemasi.

(V.P. Ananyev, L.V. Peredelskiy buyicha)

Berilgan bir uchastkada, t muddatda grunt suvlari balansining tenglanishi kuyidagicha aniklanadi:

(( ( ( ( ( ( P1Q P2Q P3 - I - S1 - S2

bu yerda (( - vakt davomida grunt suvi zaxirasini uzgarishi.

Agar shu uchastkada grunt suvlari rejimi kuzatib aniklangan bulsa, u xolda balans kuyidagi tenglama orkali ifodalanadi:

((( q A Q K Q P - I - S

bu yerda (( - t vakt davomida suv satxining urtacha uzgarishi; ( - jinslarning suv chikarish koeffitsiyenti.

((( kiymat fasl, yil va kup yillar davomida uzgarib turadi. Yer osti suvlari satxi kutarilganda u musbat, pasayganda esa manfiy kiymatga ega buladi.

Agar grunt suvlari rejimi sun'iy ravishda buzilgan bulsa, balans tenglamasida suv bilan ta'minlash uchun sarf bulayotgan suv sarfi (V), zovurlarga okib kelayotgan suv sarfi (D), sugorish kanallaridan shimilayotgan suv mikdori (F1 ) xisobga olish lozim. Okib keladigan yer osti suvi mikdori chikib ketadiganidan kup bulsa, maydonni suv bosadi. Shuning uchun katta maydonlardagi balansni urganib, yer osti suvlarining rejimini tartibga solish mumkin.