|
MUSTASQIL
ISH
JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI
ARXITEKTURA VA QURILISHFAKULTETI
“Arxitekturaviy loyihalash” kafedrasi
Mavzu:Joy relefi va uni topografik karta va planlar tasvirlash
.
Bajardi:Raxmonqulov Bunyod
Tekshirdi:Qorabekov Ulug’bek
REJA:
1.
Joy relefi
2.
Uni topografik karta va planlar
tasvirlash
Joy relefining topografik kartalarda tasvirlanishi
.
Joyning relefini tasvirlashda topografik kartaning masshtabiga va
bajariladigan ishlarga karab turli talablar kuyiladi. Topografik kartalar: a) joy
relfinig tipi, shakllari, ulchami va bir-biriga nisbatan joylanishi; b)
nuktalarningmutloq (absalyut) va nisbiy balandliklarini; v) yon bagirlar
yo’nalishini va kiyaligini; g) joyning boshka tavsilotlari relef bilan
boglikligini aniklashga imkon berishi kerak . Bizda topografik
kartalarning masshtabiga xamda tasvirlanadigan joy relefining
murakkabligiga karab turli balandlik kesimlari qabul kilingan, bu esa
kartalarda relefni mazkur talablarga mos kilib tasvirlash imkonini beradi.
Bundan tashkari mamlakatimiz territoriyasining turli masshtabdagi topografik
kartalarini tuzgan vaktda va boshka ilmiy xamda amaliy ishlarda foydalanish
maksadida geodezik balandlik tayanch shoxobchalari barpo kilingan.
Topografik kartalar tuzishda relefni geometrik jixatdan anik va mukammal
tasvirlashka imkon beradigan usullardan, chunonchi, gorizantallar usuli va
nuktalar balandligini yozish yoki maxsus shartli belgilardan foydalaniladi.
Topografik kartalarda relef asosan gorizantallar bilan tasvirlanadi.
Gorizontalbalandligi bir xil buladigan nuktalarni tutashtiruvchi chizikdir. Gorizontal
izogips deb xam yuritiladi. Malum masshtabli topografik karta uchun qabul kilingan
kesim balandligiga muvofik chizilgan gorizontallar asosiy gorizontal deyiladi.
Topografik karta va planlarda asosiy gorizontallar uzluksiz egri chiziklar kurinishida
chiziladi. Asosiy gorizontallarning kesim balandligi kartaning ostki tomonida
ramkadan tashkariga yoziladi. Relefni ukish oson bulishi uchun kar 5 gorizontal
yo’gon kilib chiziladi. Masalan kartada gorizontallarning kesim balandligi 5 m bulsa,
0 gorizontaldan boshlab 25, 50, 75, 100 va x.k. gorizontallar yo’gon buladi. Kesim
balandligi 2,5 m bulganda esa xar uninchi gorizontal yo’gon kilib chiziladi. Togli
rayonlarda 2 ta yo’gon gorizotal orasiga kolgan gorizotallarni chizib
bulmasa, ularning bazilari tushirib koldiriladi; aks xolda gorizontallar bir-biriga
kushilib ketadi. Ayrim joylarning relefini asosiy gorizontallar bilan tula kursatib
bulmagan xollarda kesim balandligining yarimiga teng bulgan gorizontallar chiziladi.
Ular ko’shimcha gorizontallar deyiladi.
Juda tik yon bagirli relef shakllari (jar, koya, jilga, upirilma, surilma va
boshkaralar), juda kichik tabiiy relef shakllarida (g„or, xarsang, karst
voronkalari va boshkalar), baland togli rayonlarda muz jari, muz yoriklari,
kazilma muzlik va xokazolar xamda inson faoliyati natijasida vujudga kelgan
kichik suniiy relef shakllari (ko’tarma, uyilma, damba va boshkalar) kartada
gorizontallar bilan kursatilganda gorizontallar bir-biriga kushilib ketadi yoki
ularni gorizontallar bilan umuman kursatib bulmaydi. SHunday shakllarini
kartada tasvirlash uchun maxsus shartli belgilar qabul kilingan. Bu shartli
belgilar bilan tasivrlashda tabiiy relef shakllari jigar rangda, suniiy relef
shakllari esa kora rangda kursatiladi, belgi yoniga esa relef shaklining nibsiy
balandligi yoki chukurligi yozib kuyiladi. Bu shartli belgilar gorizontallar bilan
kursatilgan relef shakllarini to’ldirish bilan birga, joyning uziga xos xususiyatini
yakkol ifodalaydi. Masalan, topografik kartada jar va jilgalarning maxsus shartli
belgilar bilan tasvirlanishi joyning kanchalik uyilganligini kursatadi va uning
kurilish, kishlok xujaligi va boshka ishlar uchun yarokli yoki yaroksiz ekanligini
aniklash imkonini beradi
Joyning topografik ( topos – yunoncha so‘z bo‘lib joy, grafo – yozaman degan
ma'nolarni anglatadi) planini turli usullarda tuzish mumkin. Bu usullardan biri qutbiy
usuldeb ataladi. Bu qanday usul ekanligini ko‘rib chiqamiz.
Biz yuqoridagi rasmda tasvirlangan joyning eng sodda topografik planini
tuzmoqchimiz, deylik. Buning uchun ustiga planshet o‘rnatilgan uchoyoqni katta
xarsang
tosh
yoniga
o‘rnatamiz.
Shu
yerdan
plan
chizishni
boshlaymiz. Masshtab tanlaymiz. Masalan, 1:5000. Shundan so‘ng planshetga
shimol-janub strelkasini chizamiz. Keyin planshetni ufq tomonlariga oriyentirlaymiz.
Ya'ni planshetni kerakli tomonga aylantirib, undagi shimol-janub chizig‘ini kompas
strelkasi bilan moslaymiz.
Endi planni tuzishga kirishamiz. Dastavval, turgan joyimiz katta tosh oldini
planshetga nuqta bilan belgilaymiz va uning o‘rtasiga ignani tik qadab qo‘yamiz. Bu
bizning turgan nuqtamiz bo‘ladi. Keyin vizir chizg‘ich olib, bir uchini ignaga
taqaymiz. So‘ngra vizir chizg‘ichni biz planga tushirmoqchi bo‘lgan predmetlar
(yakka daraxt, dala shiyponi, shamol tegirmoni)ga to‘g‘rilab, har bir yo‘nalishni
qalam bilan chizamiz.
Keyin daraxtni, dala shiyponini chizamiz. Vizirlash chiziqlarini o‘chiramiz. Yo‘llarni
taxminan chizsa ham bo‘ladi. Shartli belgi bilan o‘tloq va paxtazorni tasvirlaymiz .
Biz joyda turib, vizirlash o‘tkazgan nuqta
Do'stlaringiz bilan baham: |
