Dilnavoz Yusupova

«Nasoyim ul-muhabbat»
(to‗liq nomi «Nasoyim ul-muhabbat min shamoyil ul-
futuvvat» – «Mardlik xushbo‗yliklarini taratuvchi muhabbat shabadalari») asari 1495 – 
1496-yillarda yaratilgan bo‗lib, Abdurahmon Jomiyning «Nafahot ul-uns min hazarot ul-
quds» (Do‗stlik tarovati) asarining ijodiy tarjimasidir.
Abdurahmon Jomiyning «Nafahot ul-uns» asarida 616 ta shayx haqida ma‘lumot 
keltirilgan. Hazrat Navoiy bu ma‘lumotlarni qayta ishlab, to‗ldirib shayxlar sonini 770 
taga yetkazadi, ulardan 35 tasini avliyo ayollar tashkil etadi.

Tarixiy, yodnoma va turli mavzudagi asarlari 
Alisher Navoiyning 
«Tarixi anbiyo va hukamo»
risolasi islom dini manbalariga 
asoslangan bo‗lib, payg‗ambarlar – rasul va nabiylar hamda hakim zotlar – allomalar 
tarixiga bag‗ishlangan. Unda 60 dan ziyod payg‗ambar, 13 nafar hakim – allomalar tarixi 
bayon qilingan.
Alisher Navoiyning 
«Tarixi muluki Ajam» (Arab bo‘lmagan shohlar tarixi)
asari 
o‗z davri nuqtayi nazaridan ilmiy dalillarga asoslangan risola hisoblanadi. Asarda Eron va 
Turon mulkida hukmronlik qilgan to‗rt sulola: peshdodiylar, kayoniylar, ashkoniylar, 
sosoniylar tarixi batafsil hikoya qilinadi.
Alisher Navoiy peshdodiylar sulolasiga mansub 11, kayoniylar sulolasidan 9, 
ashkoniylar sulolasidan 15, sosoniylar sulolasidan 28, jami to‗rt suloladan 63 
hukmdorning nomlari, ularning tarjimayi holi, hayoti va yuritgan siyosatiga doir 
ma‘lumotlarni taqdim etadi.
Navoiyning piri, ustozi Abdurahmon Jomiy xotirasiga bag‗ishlangan 
«Xamsat ul-
mutahayyirin» (Besh hayrat)
asari muqaddima, uch maqolat va xotimadan iborat.
Asar muqaddimasida Alisher Navoiy Abdurahmon Jomiyning nasl-nasabi, bolaligi, 
umr yo‗li haqida to‗xtaladi.

---

255 
«Holoti Sayyid Hasan Ardasher»
manoqibi Sayyid Hasan Ardasher vafotidan ikki 
yil keyin – 1490 – 1491-yillarda yaratilgan. Asarda Alisher Navoiy Sayyid Hasan 
Ardasherni komil inson sifatida tasvirlaydi. Asarni o‗qish jarayonida Sayyid Hasan 
Ardasherning ma‘naviy-ruhiy dunyosi bilan yaqindan tanishar ekanmiz, ulug‗ shoir bu 
zotni bejiz komil inson sifatida tanlamaganiga guvoh bo‗lamiz.
Hazrati Alisher Navoiy uchun ham do‗st, ham ota, ham ustoz maqomida bo‗lgan 
zotlardan biri Pahlavon Muhammadning vafotidan so‗ng ulug‗ shoir «Holoti Pahlavon 
Muhammad» asarini yozadi. Unda Pahlavon Muhammad shaxsiyati, uning ibratli hayoti 
va u bilan bog‗liq xotiralari haqida to‗xtaladi.
«Munshaot»
asari Alisher Navoiyning turli vaqtda turli shaxslarga yo‗llagan 
maktublaridan iborat to‗plam bo‗lib, musulmon Sharqi insho san‘atining turkiy tilda 
yaratilgan yuksak namunalaridan hisoblanadi. Asar 100 dan ortiq maktubni o‗z ichiga 
oladi. Asar o‗z davrining ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma‘naviy hayoti haqida xabar 
beruvchi muhim manba sifatida ham g‗oyat qimmatlidir.