Diktantlar

Adamnıń ómiri
Ertek
Áyemgi zamanlarda jaratıwshı tórt maqluq jaratıptı. Olardıń hár qaysısına otız jastan jas beripti. Olardıń birewi adam, ekinshisi eshek, úshinshisi iyt, al tórtinshisi maymıl eken.
Bir kúni bul maqluqatlar jaratıwshıına ózlerin ne sebep jaratqanın aytısıwǵa barıptı. Birinshi iret, adam:
-Ey jaratıwshı, sen meni ne ushın jarattıń?-dep soraptı. Sonda ol:
-Sen barlıq nárseniń iesi bolasań. Qanday kúshli nárse bolsa da seniń aldıńda xızmet qıladı,-dep juwap beripti. Jaratıwshınıń bul juwabına adam qanaatlanadı. Biraqta otız jastıń ózine azlıq etetuǵının eskertipti. Ekinshi eshek kelip jaratıwshıǵa:
-Al jaratıwshı, meni nege jarattıń, men seniń ne dártińe jarayman?-deydi.
-Seni adamnıń múshkili ańsat bolsın, dep jarattım. Ol seni uzaq jolǵa minedi, júk artadı. Júrmeseń moynıńa biz suǵadı, qosqa da, arbaǵa da qosadı. Erkin adam balasında boladı,-deydi. Buǵan eshek qattı ashıwlanıp:
-Onda meniń kórgen kúnim qurısın, jılaw menen ótedi ekenmen ǵoy. Bergen otız jasıń qurısın, jigirma jasın qaytıp al, on jas-aq bolar,-deydi. Buǵan kelisim beredi. Sonda jaratıwshınıń qaptalında turǵan adam:
-Ey, jaratıwshı, eshekten alǵan jigirma jasıńdı maǵan ber, men uzaqlaw jasayın,-deydi. Jaratıwshı jigirma jastı adamǵa beripti.
-Ey jaratıwshı, meni nege jarattıń?-deydi.
Oǵan jaratıwshı: -Seni adam balasına saqshı bolıw ushın jarattım. Sen uyqılamaysań, adam áwladın mudamı baǵıp turasań, zıyan keltiretuǵın dushpanı menen ayqasasań. Mudam patas jerde jatasań. Adam berse isheseń, bermese jata bereseń. Irısqıń juwındı boladı,-dep juwap beredi. Bul sózdi esitip iyt jılap jibere jazlaydı.
-Meniń kúnim bunday bolatuǵın bolsa, kórgenim qorlıq boladı eken ǵoy, bergen otız jasıńnıń jigirma jasın qaytıp ala ǵoy,-deydi iyt.
Jaratıwshı buǵan da kelisim beredi. Sonda adam:
-Ey jaratıwshı, iytten alǵan jigirma jastı maǵan berseń bolmayma, jetpiske shıǵayın?-deydi. Jaratıwshı kelisedi.
Bulardıń ústine maymıl kelip, ol da jaratıwshı ózin ne sebep jaratqanın, soraydı.
-Sen adam balasınıń aldında oynap ház bereseń. Adamnıń aldında ırǵıysań, sekireseń, erkiń adamda boladı. Eger oynamasań sabaydı. Ashtan ash torǵa qamap qoyadı. Berse isheseń, bermese óleseń. Bul sózdi esitip maymıl:
-Meniń ómirim sol bolatuǵın bolsa, otız jasıńnın jigirma jasın qaytarıp alaǵoy, -deydi. Jaratıwshınıń qaptalında turǵan adam maymıldıń da jigirma jasın sorap alıptı. Sóytip adam balası toqsan jasaytuǵın bolıptı.
Adamǵa jaratıwshınıń ólshep bergeni otız jas eken. Otız jasta adam ertlewli attay boladı. Tórt jaǵı qubla, barǵan jeri bazar boladı eken. Otızdan eliwge deyin mına jer pitsin, mınaw dúzelsin dep dúnya quwıp kún-tún tınım joq, jortadı da júredi eken. Bul eshekten alǵan jası eken. Eliwden arı qarap ketken soń, birew buyım sorasa bergisi kelmey, úyge qonaq qonsa, iship-jep ketedi dep ishi jılap, kúyip-janıp otıradı eken. Bul iytten alǵan jası eken. Jetpisten arı qarap ketken soń adamnıń kózi qızarıp iegi qayqayıp, murnınan suw aǵıp, beli búkireyip, qulaǵı tikireyip jurtqa kúlki beredi eken. Bul aqırǵı jası maymıldan alǵan jas eken. (Ertek, 413 sóz).

Bayan jobası:

1. 
   Jaratıwshı ózi jaratqan maqluqlarǵa neni úlestiredi?
   
2. 
   Eshek, iyt, maymıl ne sebep ózlerine berilgen jasqa narazı boladı?
   
3. 
   Adam ne ushın basqa maqluqlardıń jasların ózine sorap aladı?
   
4. 
   Adamnıń jas dáwirindegi ózgeshelikler qanday boladi?