Диагностик ёндашув таълим

4-гуруҳ учун тарқатма материал.
Психологик педагогик диагностиканинг асосий тамойиллари. 
Албатта, ҳар қандай фан соҳаси ўзига хос объектга ва предметга ва 
уларга мос келадиган тадқиқот ѐки амалий ўрганиш методларига, ўз 
тамойилларига эгадир. Психологик-педагогик диагностикада қўлланиладиган 
методлар ва томойиллар ҳозирги замон психология фани ва педагогика 
фанида орттирилган илмий, амалий тажрибалар, шаклланган томойиллар 
асосида шаклланмоқда. Шу билан бирга ўз хусусиятларига эга ҳамдир. 
Бунинг сабаби педагогик-психологик диагностикада қўлланиладиган 
методлар ва томойиллар фанда бирор янгилик очишдан кўра кўпроқ мавжуд 
билимлар, методлар, тамойилларнинг амалда самарали қўлланишига хизмат 
қилади. Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, психологик-педагогик 
диагностиканинг қуйидаги томойилларини кўрсатиб ўтиш мумкин.
1. Диагностика назарияси ва методларининг илмий асосланганлиги. 
Диагностика объектини яхлит равишда генетик ва тизимли таҳлил қилиш, 
уларни моделлаштириш, қўлланиладиган методикалар, кўрсаткичларнинг 
илмий аниқлигини, валидлигини пухта ишлаб чиқилган методологик 
асосларда таъминлаш. Илмий асосланганлик тамойили қўлланилаѐтган 
методикаларнинг этник ижтимоий муҳитга, шу жумладан диагностика 
ўтказилаѐтган ўқув юрти ва ўқув гуруҳига мослигини талаб қилади. Бу 
тамойилга амал қилиш педагог-диагностларни турли хил енгил, кўзига яхши 
кўринган ѐки қўлига тушиб қолган методикаларни билиб-билмай қўллашдан 
сақлайди.
2. Диагностиканинг изчиллиги ва аниқ йўналганлиги. Психологик-
педагогик диагностика бошқа психодиагностик, педагогик диагностикадан 
фарқли равишда аниқ йўналишга, аниқ объект ва мақсадга қаратилган. Шу 
сабабли диагностика фаолияти (жараѐнининг) натижалари умумий 

---

хулосалар, абстракт мулоҳазалардан эмас, балки аниқ шахсга, аниқ гуруҳга 
тегишли бўлиши, диагностика натижасида аниқ хулоса чиқариб, 
камчиликларни бартараф қилиш, ѐрдам беришнинг аниқ йўлларини кўрсатиб 
бериш лозим.
3. Диагностика шакл ва методларининг оптималлиги. Қўлланилаѐтган 
методикалар, шахсга ѐндашиш усулларининг амалиѐтчи психолог, педагог 
ѐки педагог-диагностга кам куч ва вақт сарфлаб муҳим, сифатли, катта 
амалий аҳамиятга эга маълумотлар йиғишга имкон бериши. Диагностиканинг 
шакл ва методларининг оптималлигини таъминлаш учун педагогикада ва 
психологияда кўп йиллар давомида қўлланиб келаѐтган, қулай, оддий ва шу 
билан бирга самарали методларини танлаш зарур.
4. Ўрганиш объекти ҳақидаги фактларни йиғиш, баѐн қилиш ва тўғри 
йўлга солишнинг бирлиги. Ўрганилаѐтган объект ҳақида маълумотлар 
йиғиш, уларни педагогларга кўрсатиш ва диагностика жараѐнида 
ўрганилаѐтган шахсга ѐки ўқув-тарбия жараѐнини такомиллаштиришда, 
камчиликларни бартараф қилишда ўқув юрти раҳбарларига, педагогларга 
маълум психологик, педагогик ѐрдамлар бериш, тўғри йўлга солиш, қўллаб-
қувватлаш функцияларининг биргаликда олиб борилиши.
5. Диагностиканинг кетма-кетлиги ва узлуксизлиги диагностиканинг 
босқичма-босқич амалга ошира бориб, ўқув жараѐнига, шахснинг 
ўзлаштиришига халақит бераѐтган сабабларни очиш, олинган натижаларни 
кейинги босқичларда, ўқув-тарбия жараѐнида узлуксиз фойдаланишда юзага 
чиқади.
6. Диагностика методлари ва жараѐнларининг қулайлиги ва 
оммабоплиги. Диагностика методларининг оддийлиги, педагоглар, амалий 
психологлар, ўқув юрти раҳбарлари, текширилувчи учун қулайлиги, уларда 
диагностикага нисбатан қизиқиш, интилиш уйғотишга хизмат қилишини 
таъминловчи тамойил.
7. Дидактиканинг ҳар томонлиги (комплекслилиги). Бу тамойил шахс 
шахсини, 
ўзининг 
индивидуал-психологик 
хусусиятларини, 
руҳий 

---

жараѐнларининг ривожланганлик даражасини, ўқув фаолиятининг бошқа 
хусусиятларини ўрганиш учун танланган методлар ва методикалар шахснинг 
бир бутун ҳар томонлама ўрганиш, таърифлаш, ѐндошиш имконини беришда 
юзага чиқади. Диагностик методикалар бир-бири билан боғлиқ бўлиши, бир-
бирини тўлдириши бу тамойилнинг асосий тадбирларидан биридир.
8. 
Диагностиканинг 
шахс 
ривожланишининг 
келажагини, 
оқибатларини олдиндан кўра олиш (прогноз қилиш) имконини бера олиш. 
Ҳар қандай психологик-педагогик диагностика шахснинг кечаги ѐки бугунги 
кундаги ривожланиш даражасини, ўқув жараѐнининг ташкил қилинганлик 
даражасини кўрсатиб бериш билан чекланиб қолмаслиги лозим. Диагностик 
жараѐнида ўрганилаѐтган объектнинг келажаги, эртанги куни ҳам тараққиѐт 
тенденциялари, ҳам маълум омиллар таъсирининг оқибатлари очиб 
берилиши керак. Шу ҳолдагина прогноз моҳиятидан келиб чиққан ҳолда 
таълим-тарбия жараѐнида йўл қўйилаѐтган хатолар, шахс тараққиѐтидаги 
кўзга ташланган камчиликларни бартараф қилиш, тўғри йўлга солиш 
имконига эга бўламиз. Шу сабабли психологик-педагогик диагностика 
методларининг прогностик бўлиши энг муҳим талаблардан биридир.