Диагностик ёндашув таълим

Сеген доскаси. 
Бу методика олигофренопедагогика асосчиларидан бири Э.Сеген 
томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, боланинг шаклларни фарқлаш 
қобилиятини аниқлашга, моторика хусусиятларини ўрганишга қаратилган 
(Н.А.Шиварев,1970). Қаттиқ қоғоз ѐки кардонга фигуралар чизилади.
Кейин уларни эҳтиѐткорлик билан қирқиб олинади. Ҳар бир вариант 
бир-биридан мураккаблиги билан ажралиб туради.
№1 доскада 10 та ҳар хил бутун фигуралар бор; №2 доскада 2та фигура 
бўлиб, уларнинг ҳар бири икки ва уч қисмдан иборат; №3 доскада ҳар бири 
икки ва уч қисмдан иборат 4та фигура; №4 доскада икки қисмдан иборат 5та 
(фигура) шакл.
Болага 10 сония давомида доска кўрсатилади. Кейин доскадаги 
шакллар стол устига тушадиган қилиб ағдарилади. Экспериментатор уларни 
аралаштириб, ҳар бир шаклни ўз жойига қўйишни боладан сўрайди. Тажриба 
бошида экспериментатор 2-3 намунани кўрсатиб бериши мумкин. Кейин 
боланинг топшириқни қандай бажараѐтганини диққат билан кузатади. Бунда 
бола «синаш ва хато қилиш» каби ҳаракатлар қиладими, шаклларни жойига 
қўйишда бола диққат-эътибор бериб, кузатиши керак. Биринчи топшириқни 
бажаргандан сўнг, кейинги қийинроқ топшириққа ўтилади. Синалувчининг 
ҳар бир топшириқни бажариш вақти, унинг қилган ҳаракатлари махсус 
қарорга ѐзиб борилади. Синалувчи топшириқларни ўзи бажара олмаса, бир 
дақиқадан сўнг унга ѐрдамлашиш мумкин. Бу методика жуда содда бўлиб, 3 
ѐшдан катта болаларни текширишда фойдаланиш мумкин. Болалар 
фигураларни ўйин деб қабул қилиб, бу топшириқларни қизиқиб ўйнайдилар.

---

Шаклларни жойлаштириш бўйича топшириқларни бажариш 
қарори. 
Доска № 
Синалувчи 
ҳаракатлари 
Кўрсатилган 
ѐрдам тури 
Топшириқни 
бажариш вақти 
2-гуруҳ учун тарқатма материал.
Кос кубиклари. 
Бу методика 1923 йилда С.С.Кос томонидан таклиф этилган бўлиб, 
фазода иш тутиш, диққат, зийраклик, қуриш-ясаш хусусиятларини ўрганишга 
мўлжалланган. Бу методика Д.Векслернинг (1939, 1955) методикасига ақлни 
текшириш субтести сифатида киритилган.
Одатда уни катталарни текширишда қўллашади, лекин бундай 
топшириқларни болалар ҳам қизиқиб ўйнайдилар. Болалар берилган 
намунасига кўра кубиклардан шакллар ясашлари керак.
Тажриба ўтказиш учун бир хилда бўялган пластмасса ѐки ѐғоч 
кубиклар керак бўлади. Кубикларнинг катталиги 3х3см, шакли ва ранги ҳар 
хил шакллар чизилган 10 та расм зарур.
Синалувчи учун кўрсатма: «Шундай шаклни тўртта кубикдан ясаб 
кўр». Расмнинг биринчи намунаси кўрсатилади ва синалувчи таклиф этилган 
шаклларни кубиклардан ясай бошлайди.
Кубикларни расмнинг устига қўйиб, топшириқни бажариш ман 
этилади. Вақт ҳисобга олинади. Топшириқни бажаришнинг аниқлигига ва 
узоқлигига боғлиқ равишда миқдорий баҳо қўйилади.
Боғча ѐшидаги ва бошланғич синфдаги болалар топшириқни 
бажаришганда озроқ ѐрдам бериш мумкин. Бола агар қийналса, 1-2 шаклни 
ясаб кўрсатиш мумкин. Бунда экспериментатор фақатгина ясаб 
кўрсатмасдан, қуриш принципини ҳам тушунтиради. Шаклни ясаб бўлгач 
экспериментатор кубикларни бузиб ташлайди ва синалувчига мустақил 
кубикларни ясашини айтади. Тадқиқот қарорида кўрсатилган ѐрдам ва 

---

бажарилган вақти ѐзиб қўйилади.