Deshifrovka tushunchasi

Inklar epigrafikasi
Inklar va mayyalar Amerika qit'asi yevropaliklar tomonidan kashf etilib mustamlaka qilinmasdan oldin Janubiy va Markaziy Amerikada yashagan xalqlar. Ushbu xalqlar (bugungi kunda ularni hindular deb atashadi) yuqori rivojlangan sivilizatsiyalarni yaratdilar va o'zlarining avlodlariga rivojlanishlarining haligacha ko'p sirlarini qoldirdilar. Janubiy Amerikaning And toglari yon bagrida minglab kilometrga chozilgan vohalarda inklar davlati vujudga kelgan. Kechua tillariga mansub inklar XII- XIII asrlarda Urubamba daryosi havzasida Kusko shahriga asos soladilar. Qoshni qabilalar Kuskoga xavf solgan bir paytda 1438-yili kechualar birlashib bosqinchilarga zarba beradi. Ushbu galabadan song Tauan Tinsuyyu (kechua tilida "dunyoning tort tomoni") davlati shakllana boshlaydi.Inklar aymara, chimu va boshqa qabilalar yerlarini bosib olib And toglaridan Tinch okeaniga qadar ulkan masofada oz hokimiyatini ornatadilar. Bu davlatni oliy hukmdor - Sapa Inka (Oliy Inka) boshqargan. U "Quyoshning ogli", uning yerdagi ramzi sanalgan. Aholi shuningdek, turli tabiat kuchlari, yer va suv ilohlariga ham etiqod qilganlar. Bosib olingan hududlar aholisiga inklar oz tartiblarini, madaniyatlarini otkazganlar. Natijada dastlab qabila nomi bolgan "ink" atamasi imtiyozlarga ega hukmron toifa - zodagonlarning umumiy nomiga aylandi. Inklardan bolmagan aholi - jamoa bolib yashab hukmron toifa uchun ishlagan. Jamoa dehqonlar oilalaridan tashkil topib, ularning har biriga malum yer, ekin maydoni biriktirib qoyilgan. Jamoalar yetishtirgan hosilning 2/3 qismini davlat va ibodatxonalarga topshirganlar. Mamlakatda rasman qulchilik bolmasa-da, jamoa azolari shafqatsiz ishlatilgan va deyarli huquqsiz bolgan.Toglik hududlar dehqonchilik uchun noqulay edi. Natijada jamoa erkaklari tik qoyalar yonbagrini oyib toshlarning ustiga unumli tuproq yoyishgan. Bunday ekinzorlar tuprogini yomgir yuvib ketmasligi uchun, atrofi tosh devorlar bilan orab chiqilgan. Inklarda asosiy ekinlar kartoshka va makkajoxori bolgan. Dehqonlar, shuningdek, qovoq, paxta, ananas, banan yetishtirganlar.Yetishtirilgan hosil uchga: bir qismi ibodatxona kohinlari, ikkinchi qismi Oliy Inkaga berilgan, uchinchi qismi esa jamoaga qoldirilgan. Davlat omborlaridan toplangan oziq mahsulotlaridan qoshin va amaldorlarga berilgan. Urushlar, hosilsizlik yillari yoki turli tabiiy ofatlar paytida, barcha jabrlanganlarga davlat zaxirasidan makka doni va quritilgan kartoshka tarqatilgan.Inklarning oziga xos “tugunli xati” (kipu) bolib, uning sirlari faqat ruhoniylarga malum edi. Inklarning matematika, astronomiya, geografiya, tibbiyot, botanika va boshqa ilm-fan sohalarida chuqur bilimlari bo’lgan.