Denov tadbirkorlik vapedagogikainsitituti tarix va falsafa kafedrasi fan va texnika

6-Mavzu:Texnik qurilmalar va ularning modernizatsiya qilish.

1. 
   Yo-ochga ishlov beriladigan tokarlik dastgohining kelib chiqish tarixi, tuzilishi va ishlash pirinsipi.
   
2. 
   T okarlik stanoklarining tuzilishi va ishlash printsipini bayon etishdan avval tokarlik stanogining yaratilish tarixi haqida fikr bildirmoqchimiz.
   
3. 
   Tikuv mashinalarining rivojlanish tarixi
   

Tokarlik stanogi deganda ko`pchilikning hayoliga metallga ishlov beruvchi stanok keladi. Ammo tokarlik stanoklari eng avvalo yo-ochga ishlov berishda qo`llanilgan. Arximed ham yo`gochga ishlov berish tokarlik stanogida ishlashni yaxshi ko`rar edi. Manbaalarning guvohlik berishicha, bronza davridan saqlanib qolgan shunday buyumlar borki, ularga tokarlik stanogida ishlov berilgan. Ba‘zi bir tadqiqotchilar tokarlik stanogi eramizdan avvalgi 1000 yillikda yaratilgan bo`lib, egovga o`xshash kesuvchi asbob yordamida turli xil buyumlar tayyorlangan, degan fikrlar bor [22]. Qadimgi Misr devoriy rasmlarida eng qadimgi tokarlik ish usullari tasvirlangan. Rasmda bir odam ikki tayanchga mahkamlangan yo-ochga bir necha marta o`ralgan arqonni tortib turgan, ikkinchi odam esa aylanayotgan xom ashyoga pichoqni bosib turgan holatda tasvirlangan. Quyidagi tasvirlarda qadimgi davrda yo-ochga mexanik ishlov berish tokarlik stanoklaridagi ish jarayoni tasvirlangan (1-rasm) [23].

1. 
   a rasm. Qadimgi tokarlik stanoklaridan namunalar.
   

Yo-ochga ishlov berish tokarlik stanoklarining xozirgi avlodining tavsiflari, ish turlari, ishlash aniqligi ancha takomillashgan. Quyidagi tasvirlarda ulardan namunalar berilgan (1-b, c rasm) [26, 27].

1-b rasm. yo-ochga
ishlov berish tokarlik 1-c rasm. yo-ochga stanogi. ishlov berish ―CTD-
120m‖ tokarlik stanogi.
Tokarlik dastgohlarida silindrsimon xom ashyoga ishlov berish vositasida silindrsimon, konussimon, sharsimon va boshqa murakkab sirtli detallar tayyorlash mumkin. Tokarlik dastgohlarining markazli, lobovoy va markazsiz tokarlik dastgohlari kabi turlari mavjud. Markazli tokarlik dastgohlarda oldingi va ketingi babkalarning markazlari orasiga mahkamlangan xom ashyodan nisbatan kichik diametrli detallarni tayyorlash mumkin. O`lchamlari anchagina katta bo`lgan yassi detallarni lobovoy dastgohlarning oldingi babkasi planshaybasiga o`rnatilgan holatda tayyorlanadi. lobovoy dastgohlarda ketingi babka bo`lmaydi. Yo-ochga ishlov beriladigan tokarlik dastgohining asosiy qismlari quyidagilardan iborat (2-rasm):
1-asos; 2-elektrodvigatel; 3-stanina; 4-tasmali uzatmaning to`si-i; 5-magnitli ishga tushirgich; 6mahalliy yoritgich; 7-oldingi babka; 8-planshaybali shpindel; 9- tirgak; 10-ketingi babka; 11shaffof himoya ekrani.

2-rasm. ―STD-120m‖ modelidagi yo-ochga ishlov berish tokarlik dastgohining tuzilishi.