Denov tadbirkorlik va pedagogika

5.5 Tashkilotlarni rivojlanishidagi zamonaviy tendentsiyalar.
Tashkilotlarning yangi turlari. 
 
Keyingi yillarda tashkilotlarni faoliyat yuritishi va rivojlanishida yangi jahon 
tendentsiyalari kuzatilmoqda. 
Ularda eng muhimi- bu ierarxiyaning ahamiyatini tubdan pasayishi, qat‘iy 
(vertikal) tuzilmalardan foydalanuvchi tashkilotlardan kattaroq avtonomligi bilan 
ta‘riflanuvchi yumshoqroq, o‘zini o‘zi tashkil qiluvchi tashkilotlarga o‘tishdir. 
O‘zini o‘zi tashkil qilishning xududiy, gorizontal tizimi, o‘zini o‘zi rivojlantirish 
va o‘zini o‘zi boshqarish va, shunga ko‘ra gorizontal bo‘yicha menejmentning 
ustivorligi mavjuddir. 
O‘zbekistonda bozor munosabatlarini rivojlanishi va o‘zini o‘zi tashkil 
qilishning tubdan yangi sharoitlari yumshoq tizimlarnng o‘zini o‘zi rivojlantirishi 
jarayonlarini ba‘zi bir jadallashuvini va o‘tgan yillarda vujudga kelgan 

---

80 
qat‘iy(ierarxik) va egiluvchan(dasturiy–maqsadiy) tuzilmalar va tashkilotlarni 
―yumshatilishini‖ ―ko‘zg‘atdi‖, shunday bo‘lsa ham gorizontal tuzilmalar va 
tashkilotlar amaliyotida hali g‘oyatda kamroq qo‘llaniladilar, buni ularning o‘zini 
o‘zi tashkil qiluvchi(yuqoridan tartibga solinmaydigan) boshlanishi bilan izohlash 
mumkin. Kelajakda, balki, ular O‘zbekiston iqtisodiyotida ham ustivor bo‘lsalar 
kerak. 
Keyingi yillarda tashkilotlarning o‘zini o‘zi tashkil qiluvchi tizimlar sifatidagi 
chegaralarining shaffofligi oshmoqda, bu aslida chegaralarini amalda aniqlash 
mumkin bo‘lmagan chegarasiz tizimlarni tashkil qiladi. Bu tizimlarning xronik 
nomutanosibligini yaratadi, chunki resurslar tizimining ichiga va tashqarisiga 
oqadilar va shuning bilan tizimning tebrangichini muvozanatdan chiqaradilar. 
SHuning bilan bir vaqtda zamonaviy tashkilotlarning shaffofligi, ochiqligi 
quyidagilarga yordam beradi: 
-
salohiyatli investorlar va ishga doir sheriklarni birgalikdagi faoliyatga jalb 
qilish; 
-
zamonaviy ilg‘or ishlab chiqarish, tijorat va axborot texnolo- giyalarini 
tarqalishi va tezroq o‘zlashtirilishi, ilmiy tadqiqotlarning ma‘lumotlari va ilg‘or 
tajribadan foydalanish; 
-
tashkilot xodimlarining kasbiy mahoratini oshishi; 
-
tashkilotlar tomonidan tashqi iqtisodiy aloqalarni yo‘lga qo‘yilishi; 
-
xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar tomonidan qonunchilik va me‘yoriy 
hujjatlarga rioya qilinishi; 
-
bozor munosabatlari ishtirokchilari va aholini xo‘jalik yurituvchi 
sub‘ektlarning faoliyati va ular tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar va 
xizmatlar haqida xabardor qilinishi. 
Bu pirovorida tashkilotlarning raqobatbardashligini oshirilishiga, ular 
faoliyatining samaradorligini ko‘tarilishiga yordam beradi. 
Keyingi o‘n yillar yana jamiyatni axborotlashganligini oshganligi bilan ham 
ta‘riflanadilar. Bu tashkilotlarni yakkalanib qolishini buzib yubordi, ulardan bu 
sifatni(mexanik, korporativ) ta‘minlovchi tuzilmalaridan foydalanadiganlarini 
kamroq samaraliroq qilib qo‘ydi. SHuning bilan bir vaqtda axboratlashtirish tashqi 
muhit o‘zgarishlarini hushyorlik bilan his qiluvchi, iste‘molchilar so‘rovlariga 
jadallik bilan javob qaytaruvchi tashkilotlarni tashkil bo‘lishiga ko‘maklashdi. 
Ishlab chiqaruvchini iste‘molchi bilan ancha yaqinlashuvi buning muhim 
oqibatlaridan biri bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatda, ishlab chiqaruvchini iste‘molchi 
talablaridagi o‘zgarishlarga jadallik bilan javob qaytarishga majbur qildi, ko‘proq
darajada tashkilot tuzilmasini belgilab bera boshladi. Vujudga kelayotgan 
sharoitlardagi raqobat kurashida o‘z tashkilotini axborotli jamiyat tomonidan 

---

81 
shakllantirilayotgan, tashqi muhitning yangi talablariga yaxshiroq moslashtira 
olaganlargina g‘alaba qozonishi mumkin. 
Ko‘rsatib 
o‘tilgan 
jarayonlar 
keyingi 
vaqtlarda 
shakllanayotgan 
tashkilotlarning yangi turlarida aniq nomoyon bo‘lishlari mumkin, ularga 
edxokratik, ko‘po‘lchamli, partisipativ, tadbirkorlik tashkilotlari va bozorga 
qaratilgan tashkilotni kiritish mumkin.