Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti raqamli iqtisodiyot kafedrasi

Kurs ishining predmeti; O’zbekiston respublikasida bozor iqtisodiyotida qiymat miqodoriga ta`sir etuvchi omillarini o’rganish.
Kurs ishining tarkibi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob, 4 ta bo`lim va xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.

I- bob. Tovar xo`jaligining paydo bo`lishi va tovarning xususyatlari.

1. 
   Tovar xo`jaligining paydo bo`lishi.
   

Tovar xo`jaligi (tovar ishlab chiqarish) tabiiyning aksi sifatida paydo bo’ladi va rivojlanadi. Bu mahsulot o’z iste’moliga emas, balki sotish uchun ishlab chiqariladigan fermer xo’jaligi. Tovarlarni tashkil etish iqtisodiyot ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o’rtasida almashinuv, bozor orqali o’zaro munosabatlarning o’ziga xosusuli bilan tavsiflanadi.

Tovar xo`jaligining paydo bo’lishi va rivojlanishi uchun ikkita shart talab qilinadi:
 Ommaviy mehnat taqsimoti undaindividual ishlab chiqaruvchilar ma’lum mahsulotlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan (masalan, mato). Bu ularning almashinuviga ehtiyoj tug’diradi.
 Tovar ishlab chiqaruvchilarning iqtisodiy yakkalanishi. Bu shuni anglatadiki,mulkdor mustaqil bo’lib, u o’zining shaxsiy manfaatlaridan kelib chiqib, o’z xavfi vatavakkalida iqtisodiy qarorlarni o’zi qabul qiladi.
Oddiy va kengaytirilgan tovar iqtisodiyotini (tovar ishlab chiqarish) ajratib ko’rsatish.Oddiy tovar ishlab chiqarish ishlab chiqaruvchining shaxsiy ishi asosida.Uning maqsadi mahsulot almashinuvi orqali o’z ehtiyojlarini qondirishdir.
Tijorat ishlab chiqarish kengaytirildi yollanganlarga asoslangan mehnat mehnat tovarga aylanganda. Uning maqsadi foyda olishdir. 20-asrda ish haqi bilan ishlash keng tarqaldi. Hozirgi vaqtda rivojlangan mamlakatlardamehnatga layoqatli aholi orasida yollangan ishchilarning ulushi 80 foizdan oshadi.Tovar-pul munosabatlarini tushunishda tovarning mazmunini, uningxususiyatlarini bilish muhim ahamiyatga egadir. Tovarga ta’rif bеrishda hamiqtisodchilar tomonidan turlicha yondashuvlar mavjud. Jumladan, ye.F.Borisovta’rifiga ko’ra «Tovar – bu bozorda boshqa tovarga ekvivalеnt asosida ayirboshlashga mo’ljallangan, mеhnat orqali yaratilgan ijtimoiy naflilikdir». Bundan ko’rinadiki, utovarga inson mеhnati mahsuli sifatida qaraydi.V.I.Vidyapin va boshqalar tahriri asosida tayyorlangan ma’ruzalar matnida«nе’mat» va «tovar» tushunchalariga kеng izoh bеrilgan. Unda tovar iqtisodiynе’matning maxsus shakli bo’lib hisoblanishi ko’rsatib bеrilgan: «Tovar – buayirboshlash uchun ishlab chiqarilgan maxsus iqtisodiy nе’mat». Bu va boshqa qatorolimlarning fikrlari asosida ta’kidlash mumkinki,tovar – bu biron-bir naflilikka vaqiymatga ega bo’lgan, ayirboshlash uchun yaratilgan mеhnat mahsuli. Shu o’rinda ta’kidlash lozimki, global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitidatovar ishlab chiqarishni rivojlantirish iqtisodiyotni modеrnizatsiyalash vadivеrsifikatsiyalash jarayonlarini kuchaytirishni taqozo etib, bu mamlakatimizdagi 2009-2012 yillarga mo’ljallangan Inqirozga qarshi choralar dasturida ham o’zifodasini topgan3. Ishlabchiqarishni zamonaviy tеxnologiyalar bilan jihozlash,unima’naviy jihatdan yangilash, tarkibiy jihatdan tеxnik va tеxnologik qayta tuzish kabichora-tadbirlarni o’z ichiga oluvchi ishlab chiqarishni modеrnizatsiyalash jarayoni pirovardida tovarlar miqdorining oshishi, sifatining takomillashuvi va turlariningko’payishiga imkon yaratadi. Ayniqsa,ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish,mahsulot va xizmatlarni sotish bozorlarini kеngaytirish maqsadida tarmoq vakorxonalar faoliyat sohalarini kеngaytirish, mahsulot va xizmatlar assortimеntlariniko’paytirish, ularning sifatini takomillashtirishdan iboratdivеrsifikatsiya jarayonitovar ishlab chiqrishni k еngaytirishning muhim yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
Tovar ikki xususiyatga ega: bir tomondan, u kishilarning qandaydirehtiyojini qondira oladigan, ikkinchi tomondan esa, boshqa buyumlargaayirboshlana oladigan buyumdir. Boshqacha aytganda, tovar naflilikka(istе’mol qiymatiga) va qiymatga egadir.
Buyumning istе’mol qiymati uning kishilar uchun nafli ekanligi, muayyan nafkеltirishi orqali namoyon bo’ladi. U shaxsiy istе’mol buyumi yoki ishlab chiqarishvositalari sifatida kishilarning biron- bir narsaga bo’lgan ehtiyojini qondiradi.
Tovarning ikki xil xususiyatga ega bo’lishiga sabab tovar ishlab chiqaruvchimеhnati tabiatining ikki tomonlamaligidadir. Bir tomondan, bu – muayyan turdagi aniq mеhnatdir. Shuning uchun, naflilikni yaratgan mеhnat aniq mеhnat dеb nom olgan.