Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

QOVURG’ALAR Qovurg’alar (costae) 12 juft ingichka yoylardan iborat bo’lib, orqa tomondan ko’krak umurtqalari tanalariga yopishib turadi. Har qaysi qovurg’a ikki qismni tashkil qiladi. Qovurg’aning orqa qismi suyak (os costale) dan, oldingi qismi tog’ay (cartilago costalis) dan tuzilgan. Yuqoridagi I-VII qovurg’alar bevosita tog’ay qismilari vositasida to’sh suyagiga birikadi va chin qovurg’a (costae verae) deb ataladi. Keyingi VIII-IX va X juft qovurg’alar o’zlarining oldingi tog’ay qismlari bilan bevosita to’sh suyagiga yopishmasdan, o’zidan yuqorida joylashgan qovurg’a tog’ayiga 33 tutashadi hamda yolg’on qovurg’alar (costae spuriae) deb ataladi. Qolgan XI va XII juft qovurg’alar tog’ayi esa hyech joyga yopishmasdan qorin muskullari orasida erkin joylashgan. Shu sababdan ular juda harakatchan bo’ladi va yetim qovurg’alar (costae fluctuantes) deb ataladi. Qovurg’alarning oldingi, orqa uchlari oraliq qismi, tanasi bor. Qovurg’aning orqa uchida yo’g’onlashgan boshcha (caput costae) mavjud. II-X qovurg’alar boshchasi umurtqalararo chuqurchalarga qo’shilgani uchun ularning bo’g’im yuzalari qirra (crista capitis capitis costae) bilan ikkiga ajralgan. I, XI va XII qovurg’a boshchalarida qirra bo’lmaydi, chunki ular umurtqa tanasidagi butun bo’g’im chuqurchalari bilan qo’shilgan bo’ladi. qovurg’a boshchasi ingichkalashgan bo’yin (collum costae) qismiga o’tadi. Bo’yin qismining qovurg’a tanasiga o’tish chegarisida do’mboqcha (tuberculum costae) ko’rinadi. I-X qovurg’a do’mboqchalaridagi bo’g’im yuzalari (facies aricularis tuberculi costae) ikki qismga ajralgan, ularning pastki qismi umurtqa ko’ndalang o’siqlaridagi bo’g’im chuqurchalariga qo’shilib turadi. Do’mboqcha bo’g’im yuzasining yuqori qismiga esa boylamlar yopishadi. XI-XII qovurg’alardagi do’mboqchalar unchalik rivojlanmagan, bo’g’im yuzalari bo’lmaydi. Qovurg’a tanasining (corpus costae), tashqi, ichki yuzalari va pastki chekkalari bor. Birinchi qovurg’aning aksincha yuqori va pastki yuzalari, ichki va tashqi, chekkalari mavjud. Qovurg’a tanasi biroz qovurg’a burchagi (angulus costae) ni hosil qiladi. Qovurg’alar ichki yuzasining pastki chekkasiga yaqin joyda qovurg’a egatchasi (sulcus costae) joylashgan. Qovurg’alarning hajmi va uzunligi ko’krak qafasining tuzilishiga, shakliga bog’liq. Qovurg’alarning uzunligi I-VII qovurg’agacha ortib borib, VIII qovurg’adan oxirgi qovurg’agacha qisqarib, kamayadi. I qovurg’aning yuqori yuzasida o’mrov osti arteriyasi va venasi uchun egatcha (sulcus arteriae subclaviae), oldinda sulcus venae subclaviae va ularning oralig’ida oldingi narvonsimon muskul do’mbog’ tuberculum musculi scaleni anteriores borligi bilan tafovut qiladi. Qovurg’alar odam embrionida umurtqa pog’onasining (dum umurtqalaridan tashqari) ikki yonboshida paydo bo’lgan qovurg’a kurtaklaridan paydo bo’ladi. bo’yin qovurg’alarining tog’ay kurtaklari rivojlanish davrida bir uchi bilan umrtqa tanasiga, ikinchi uchi bilan ko’ndalang o’siqqa yopishib teshik hosil qiladi. Bel va dumg’aza umurtqalarida qovurg’alar ko’ndalang o’siqlariga birlashib iketadi. Dumg’aza umurtqalarining qovurg’alar kurtagi dumg’aza suyagining yonbosh qismini hosil qilishda qatnashadi. Qovurg’alarning birinchi suyaklanish nuqtasi qovurg’a burchagida, ikkinchisi qovurg’a boshchasida, uchinchisi esa qovurg’a do’mbog’ida 15-20 yoshlarda paydo bo’ladi. qovurg’alar (oldingi tog’ay bo’ladigan boshqa qismlari) 18-25 yoshga borib butunlay suyaklanib bitadi.