Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

3-MA’RUZA Mavzu: TANASKELETI TUZILISCI
REJA:
1. Umurtqa pog’onasining ontogenezi va filogenezi.
2. Umurtqa pog’onasi (umumiy mulohazalar).
3. Umurtqa pog’onasi bo’limlari.
4. Ko’krak qafasi va uning tuzilishi.
Tayanch iboralar: biriktiruvchi to’qimali parda, xorda, umurtqa, lorfoz, kifoz, umurtqalarni farqlari, haqiqiy, soxta va yetim qovurg’alar, ko’krak qafasi.
UMURTQA POG’ONASI Odamning tana skeleti pog’onasi, 12 juft qovurg’a va to’sh suyagidan tashkil topgan ko’krak qafasi (compages thoracis, tharax ) suyagidan tuzilgan.
Umurtqa pog’onasi (collumna vertebralis) bir-birining ustida joylashgan 33,34-umurtqalar yig’indisidan tashkil topgan, bular bo’yin umurtqalari (yettita), ko’krak umurtqalari (o’n ikkita), bel umurtqalari (beshta), dumg’aza umurtqalari (to’rtta, beshtasi o’zaro birlashib, bitta dumg’aza suyagini hosil qilgan) va dum umurtqalari bo’limlariga ajratiladi.
Umurtqa pog’onasining o’rtacha uzunligi erkaklarda 73-75 sm, ayollarda esa 69-77 sm gacha bo’ladi; shundan bo’yin qismining uzunligi 13-14 sm ko’krak bo’limi 27-30 sm, bel qismi 17-18 sm va dumg’aza qismi 12-15 sm.
Odam umurtqa pog’onasi organizmning tayanchi bo’libgina qolmay, balki umurtqa kanalida joylashgan orqa miyani muhofaza qiladi va gavda bilan kalla harakatida faol qatnashadi. Har qaysi umurtqaning tayanch vazifasini bajaradigan tanasi (corpus vertedrae) ravog’i (arcus vertebrae) bor.
Umurtqa ravog’i tanasida ikkita oyoqchasi (pedunculi arcus vertebrae) vositasida birlashib, umurtqa teshigini (foramen vertabrae) hosil qiladi. Qolgan umurtqalar teshigi o’zaro qo’shilib, umurtqa kanali (canalis vertebralis) ni hosil qiladi,orqa miya ana kanaladi joylashib, tashqi muhit ta’siridan saqlanib turadi. Umurtqa ravog’ida tepa va pastki juft bo’g’im o’simtalari (processus articulares superiores et inferiores) joylashgan. Umurtqa ravog’ining o’rta qismida orqa tomonga bitta o’tkir qirrali o’siq (processus spinosus), ikki yon tomonidan bittadan ko’ndalang o’siq (processus transversus) ko’rinadi. Umurtqa tanasi bilan bo’g’im o’siqlarining o’rta qismida yuqori va pastki o’ymalar (incisurae vertebrales superiores et inferiores) joylashgan. Umurtqa pog’onasida yuqori umurtqaning pastki o’ymasi pastki umurtqaning yuqori o’ymasi bilan birlashib, har tarafda bittadan umurtqa oraliq teshigi (foramen intarvertebrale) ni hosil qiladi. Bu teshiklar orqali orqa miya nervlari va qon tomirlari o’tadi. Odam umurtqalari ichida bel va dumg’aza umurtqalari katta hajmli bo’lib, bosh, tana va qo’l og’irligi ana shular vositasida chanoq orqali oyoqqa tarqaladi. Dum umurtqalari esa aksincha, o’sishdan to’xtab, yo’qolib borayotgan qoldik umurtqalar hisoblanadi. ularning tanasi kichkina, ravoqlari bo’lmaydi.