Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

SUYAKLAR
Odam skeleti ikki yuzdan ortiqroq suyaklardan tuzilgan bo’lib, og’irligi o’rtacha 5-6 kg yoki gavdaning 8- 10% og’irligini tashkil etadi. Skelet suyaklarining aksariyati juft suyaklardir. Suyak - os ossis asosan to’qimalaridan tuzilgan. Suyaklar qattiq va elastik bo’lib, asosan ikki turli moddalardan tashkil topgan, ulardan 1/3 qismi organik moddalar (ossein, mutuz modda) bo’lsa, qolgan 2/3 qismi anorganik moddalardir (asosan kalsiy tuzlari, ayniqsa fosfor kislotali ohak- 51,04% ni tashkil etadi). Suyaklar elastikligini ossein moddalari ta’minlasa, qattiq (pishiq) ligini mineral tuzlar hosil qiladi. Organik va anorganik moddalarning suyaklar tarkibidagi nisbatan natisajida kerakli bo’lgan mustahkamlik vujudga keladi va bu holat yoshga qarab o’zgarib boradi. Yosh organizm suyaklari tarkibida ossein ko’p bo’lganligidan ular egiluvchan va mahkam bo’ladi. Yosh ulg’ayib borgan deyiladi. Chunki uning tashqi plastinkasi yupqa, organik moddasi kam va bo’ladi. serbar suyaklarning ba’zi joylarida g’ovak moddalari sira bo’lmasligi mumkin, unda zich moddaning tashqi va ichki plastinkalari bir-biriga yopishib, bitta butun qavatni hosil qiladi. Kalta suyaklar nukul g’ovak moddalardan iborat bo’ladi, tashqi qismi esa faqat yupqagina zich plastinkasi bilan qoplanadi. Uzun suyaklarning ikki uchi - (epiphysis), epifizlari kalta suyaklarga o’xshash bo’lsa, tanasi diafizi (diaphysis) uzunasiga joylashgan kavak silindr shakli bo’lib, devori qalin zich modda po’stidan tuzilgan. Uzun suyak epifizlari bo’g’im yuzalari (facies articularis) bilan tugaydi. Ana shu kavak kanali bo’ladi, bu kanal uzun suyakning ikkala uchi (epifiz) dagi g’ovaklarga tutashib ketadi. Suyaklar epifizi va diafiz oraliq qismiga metafiz (metahysis) deyiladi. Bundan tashqari, suyaklar tuzilishi uning shakl va vazifasiga bog’liq bo’ladi, ya’ni suyaklar vazifasi o’zgarganda, uning tuzilishi ham o’zgaradi yoki buning aksi kuzatiladi. Suyakning sirtqi yuzasi suyak ustki pardasi (periost-periostqum) bilan qoplangan (suyakning bo’g’im yuzalari, paylar va boylamlar yopishgan joylarda periost bo’lmaydi). Periost yupqa, pushti rangli biriktiruvchi to’qimadan iboratdir. Periost suyaklarning alohida teshikchalaridan o’tib boradigan tolachalari vositasida suyaklar ustiga mustahkam yopishib turadi. Suyak kavaklari, ilik bo’shlig’i (cavitas medullaris) hamda vaqt suyak iligi bilan to’la. Ko’pchina naysimon suyaklarda ilik markaziy bo’shliq qismida joylashganligidan, uni ilik bo’shlig’i (cavitas medullaris) yoki kanali deb 29 ataladi. Suyak iligi organizmda qon yaratadi va biologik himoya vazifasini bajaradi. Suyaklarda uchraydigan o’siqlarga (do’mboqcha, g’adir-budur va h.k.) apofiz (apophysis-o’siq) lar, bo’yniga metafiz yoki bo’yni (collum), suyak boshchasiga (capitulum), bo’g’im chuqurchasiga (fossa articularis), g’adir-budur tepacha (condylus) lari kiradi.