Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti xalmuratov m. A

MUSKUL QAVAT Muskul qavat (tunica muscularis) hazm a’zolari devorlaridagi (shilliq va shilliq osti qavatlardan keyingi) uchinchi qavat hisoblanadi. Bu qavat hazm a’zolarining yuqori va pastki qismida (og’iz bo’shlig’i, halqum, qizilo’ngachning yuqori bo’lagi va orqa chiqaruv teshigi) ko’ndalang-targ’il muskul tolalaridan, qolgan qismlarida esa silliq muskul tolalaridan tuzilgan. Silliq muskullar odatda ikki qavat (aylanma va uzunasiga ketgan) ya’ni ustma-ust qator joylashadi me’dada uchinchi (qiyshiq) qavat ham mavjud.
SEROZ PARDA Seroz parada (tunica serosa) eng tashqi silliq, biriktiruvchi to’qimadan tuzilgan qavat hisoblanadi, u biriktiruvchi nozik to’qimadan tuzilgan qavat bo’lib, biriktiruvchi nozik to’qimadan iborat parda (tela subserosa) vositasida ostidagi muskul qavat bilan bog’lanib turadi. Seroz parda qorin pardasining ichki varg’i bo’lib, qorin bo’shlig’idagi a’zolarni o’rab turadi. Hazm kanalining seroz parda bilan qoplanmagan qismlari, masalan, og’iz bo’shlig’i, halqum, qizilo’ngachning bo’yin va ko’krak qismi hamda to’g’ri ichakning pastki qism tolali qo’shuvchi to’qimadan tashkil topgan yupqa parda bilan qoplangan bo’lib, tunica adventitia deb ataladi. Endi me’da-ichak sistemasi shilliq qavatining devorida joylashgan ko’p sonli bezlar va limfoid tuzilmalar haqida so’z yuritamiz. Umuman bezlar (glandulae) epiteliy hujayralaridan tuzilgan bo’lib, organizmning deyarli hamma qismida bo’ladi. Bezlarning faqat tuzilishi emas, balki katta-kichikligi hamda ishlab chiqaradigan sekretlari ham tarkibiga ko’ra har xil bo’ladi. Organizmdagi bercha bezlar ajratadigan sekretiga va ularni qaytartibda ishlab chiqarishiga qarab uch turkumga bo’linadi:
1. Tashqi sekret bezlari - og’iz bo’shlig’idagi, me’da-ichak devoridagi bezlar, ter hamda yog’ bezlari - o’z mahsulotlarini (ekskret) maxsus naychalar orqali tananing ma’lum bir sohasiga chiqaradi yoki quyadi.
2. Ichki sekret (inkretor) bezlari - o’z gormonlarini (inkret) to’ppa-to’g’ri qon tomirlarga, demak qonga quyadi (buyrak usti bezi, qalqonsimon bez, miya ortig’i va hokazo).
3. Aralash bezlar (me’da osti bezi va jinsiy bezlar) - ikki xil sekret ishlab chiqaradi, ba’zilari naychalar orqali organizmning ma’lum bir sohasiga, boshqalari esa qonga quyadi.