Denov filiali pedagogika fakulteti

Jaranglilar: b, d, g, v, z, g ’, j, l, m, n, r, y, ng
Jarangsizlar: p, t, k, f s, x, ch, sh, q, h
IV.Mavzuni mustahkamlash.
Darslik bilan ishlash.
97-mashq.Yonma-yon berilgan so‘zlami o‘qing. Shu so‘zlarning birinchi tovushini talaffuz qilib qiyoslang. Qaysi tovushni ta­laffuz qilganingizda shovqin va ovoz, qaysilarida esa faqat shovqin eshitiladi?
Dil — til, gul - kul, joy - choy, jala - chala, zina - sina, vaza - fazo.
So‘zlami ko‘chiring. Yonma-yon berilgan so‘zlar ma’nosini farqlayotgan harflaming tagiga chizing.
O'qituvchi: “Men jufti bilan aytgan so‘zlar qaysi tovush bi­lan farqlanishini ayting”, topshirig‘ini berib, so‘zlami jufti bilan o‘qiydi: bol -pol, vaza -fazo, gul - kul, dil - til, joy - choy, zina - sina; o‘quvchilar so‘zlami farqlayotgan tovushlarni jufti bilan ayta- dilar, qiyoslab aytib ko‘radilar: b-p, v-f g-k, d-t,j-ch, z-s.
0‘quvchilar tovushlaming aytilishi va so‘z ma’nosini farqlashni kuzatib, o‘qituvchi yordamida b, v, g, d, j, z tovushlarini aytganda, shovqin va ovoz ham eshitilishini, ulaming jufti bo’lgan, p, f, k, t, ch, s tovushlarini aytganda esa faqat shovqin eshitilishini aniqlaydilar.
Xulosa chiqariladi: o‘zbek tilida jarangli va jarangsiz undosh tovushlaming juftlari bor.
Mavzuni mustahkamlash maqsadida multimediali ilovada trenajyor mashqidan foydalanish.
Gulzorga kapalak uchib keladi. Ekranga yaqinlashgach, kapalak kattalashadi. Kapalakning tana qismida undosh harflar beriladi. Kapalak tilga kirib, o‘quvchilarga topshiriq beradi. Kapalak tanasida quyidagi harflar beriladi: b, d, g, v, z, g‘, j, l, m, n, r, y, ng, p, t, k, f s, x, ch, sh, q, h.
O‘quvchilar o‘ng qanotidagi “jarangli undoshlar” ga b, d, g, v, z, g j, l, m, n, r, y, ng; chap qanotidagi “jarangsiz undoshlar” gap, t, k, f s, x, ch, sh, q, h harflarini joylashlari kerak.
“Sirli kataklarni to‘ldir” ta’limiy o‘yini.
0‘quvchilarga kataklarni to‘ldirib, tovushdosh so‘zlar hosil qilish vazifasi topshiriladi. Masalan: toy so‘zini soy so‘zigacha davom ettirish talab etiladi.
N amun a:

1. 
   Otning bolasi - toy.
   
2. 
   Tuproqning suvli aralashmasi - loy.
   
3. 
   0‘rin-maskan-joy.
   
4. 
   Yog‘ning ma’nodosh so‘zi - moy.
   

98-mashq sharti asosida bajariladi. Jufti bor jarangli va ja­rangsiz undoshlami aniqlash yuzasidan mashq o‘tkaziladi. So‘zlar o‘qitiladi.
Gul - kul, barg - park, vahm - fahm, jim - chim.
Juftlab berilgan so‘zlaming birinchi tovushini talaffuz qiling. Ular qanday tovushlar?
Javob namunasi: gul - kul so‘zlarida g - jarangli, k - uning ja­rangsiz jufti.
Barg-park so‘zlarida: b - jarangli, p - uning jarangsiz jufti. Vahm - fahm so‘zlarida: v - jarangli, f- uning jarangsiz jufti. So‘zlar tovush-harf jihatdan tahlil qilinishi.
Namuna:
gul - 3 ta tovush, 3 ta harf, 1 ta unli, 2 ta undosh, 1 bo‘g‘inli so‘z;
u - unli tovush; g - jarangli undosh; l-jarangli undosh.
kul - 3 ta tovush, 3 ta harf, 1 ta unli, 2 ta undosh, 1 bo‘g‘inli so‘z;
u -unli tovush; k - jarangsiz undosh; l-jarangli undosh.