Bandlik yoki aholiniishbilantaʼminlash — mehnatga layoqatli aholining ijtimoiy foydali mehnat bilan mashgʻul boʻlishi; fuqarolarning shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bogʻliq boʻlgan va qonunlarga zid kelmaydigan, mehnat darom
beradigan faoliyati.[
76. Mehnat unumdorligi darajasi qanday aniqlanadi?
mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini shu mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan vaqtga nisbati (w=q:T) yoki mahsulot birligiga ketgan vaqt sarfi (t=T:q) ko‘rinishida hisoblanadi. Shuningdek, mehnat unumdorligi darajasi ishla chiqarilgan mahsulot hajmini shu mahsulotni ishlab chiqargan xodimlar soniga bo‘lish yo‘li bilan ham aniqlanadi.
77. Mehnat unumdorligi darajasiga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi?
Mehnat unumdorligi darajasiga ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, hodimlar soni kabi omillar ta’sir qiladi.
78. Mehnat unumdorligi bilan ish vaqti orasida qanday bog‘lanish mavjud?
Teskari bog’lanish mavjud. Qancha kam Ish vaqti birligida mahsulot ishlab chiqilsa, mehnat unumdorligi shuncha oshadi. W=q:T bunda, q-ish.ch mahsulot, T-mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan vaqt.
79. Mehnat unumdorligi, ish vaqti va mahsulot hajmi orasida qanday bog‘lanish bor?
mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini shu mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan vaqtga nisbati (w=q:T) yoki mahsulot birligiga ketgan vaqt sarfi (t=T:q) ko‘rinishida hisoblanadi. Shuningdek, mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini shu mahsulotni ishlab chiqargan xodimlar soniga bo‘lish yo‘li bilan ham
aniqlanadi
80. Milliy hisoblar tizimi tushunchasi va uning yuzaga kelish tarixi.
Milliy hisoblar tizimi (MHT) - bozor iqtisodiyoti talablariga mos keluvchi milliy hisobchilik yangi konseptual makroiqtisodiy model
Milliy hisoblar tizimi (MHT) iqtisodiy statistikaning nazariy-uslubiy asosini tashkil etadi. Shuning uchun milliy boylik
statistikasini tadqiq qilishda, uni barcha qirralarini takomillashtirish borasida shu MHTga tayanmoq zarur
MHTni asosiy kategoriyalari va tasniflari nimalardan iborat?
. MXTda eng muhim ko‘rsatkichlar agregatlar deb yuritiladi. Bunga misol sifatida Yalpi ichki mahsulot, Yalpi milliy daromad, Milliy boylik ko‘rsatkichlarini keltirish mumkin
82. MHT schyotlari tizimi tarkibi, ularni tuzishning umumiy qoidalari qanday amalga oshiriladi?
Schyotlarning yozilish shakli buxgalteriya schyotlariga o‘xshash. Ular T- ko‘rinishda bo‘lib, uning bir tomonida resurslarni, ikkinchi tomonida ularning ishlatilishini ifodalovchi ko‘rsatkichlar yozib boriladi. S
Milliy hisoblar tizimi (MXT)da schyotlar muhim o‘rin tutadi. Ular rezident institutsion birliklar o‘rtasida bo‘ladigan o‘zaro iqtisodiy operatsiyalarni qayd etish uchun ishlatiladi. Qayd etilayotgan operatsiyalar rezident va norezident institutsion birliklar o‘rtasida bo‘layotgan iqtisodiy operatsiyalarni ham qamrab oladi. Schyotdagi yozuvlar sistemada qabul qilingan tarmoq, sektor(quyi sektor) va boshqa klassifikatsiyalar bo‘yicha (har bir iqtisodiy operatsiya bo‘yicha emas) operatsiyalar guruhlari (yalpi ishlab chiqarish, iste’mol, eksport va h.k.) bo‘yicha umumlashgan holda yozib boriladi. Ayrim yozuvlar ikki iqtisodiy birlik o‘rtasidagi operatsiyalar natijalari bo‘lmay, tabiiy ofat yoki inflyatsion jarayonlar oqibatida aktivlarning o‘zgarishi natijalarini ifodalaydi. Bundan tashqari, bir qancha ko‘rsatkichlar iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish, umumlashtirish va analitik hisoblash asosida topilib, schyotlarda yoziladi. Masalan: qo‘shilgan qiymat, jamg‘arma, birlamchi daromad ko‘rsatkichlari balans metodi bo‘yicha ja’mi resurslar va ularning ishlatilishi o‘rtasidagi farq sifatida hisoblab topiladi.
83. Makroiqtisodiy tahlillarda MHTdan foydalanish yunalishlari qanday amalga oshiriladi?
a
b
84. Institutsional sektorlar va MHT deganda nimani tushunasiz?
1993 yilda qabul qilingan MHTning yana bir muhim hususiyati shundan iboratki, unda хo‘jalik yurituvchi sub’ektlar quyidagi 5ta institutsional sektorlar bo‘yicha guruhlarga ajratilgan: 1. nomoliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar; 2. moliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar; 3. davlatni boshqarish; 4. uy хo‘jaligi; 5. uy хo‘jaliklari хizmatidagi notijorat
tashkilotlar
85. Institusional birliklar va ularning qanday turlari bor?
84. Institutsional sektorlar va MHT deganda nimani tushunasiz?
1993 yilda qabul qilingan MHTning yana bir muhim hususiyati shundan iboratki, unda хo‘jalik yurituvchi sub’ektlar quyidagi 5ta institutsional sektorlar bo‘yicha guruhlarga ajratilgan: 1. nomoliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar; 2. moliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar; 3. davlatni boshqarish; 4. uy хo‘jaligi; 5. uy хo‘jaliklari хizmatidagi notijorat
tashkilotlar
Xalq xo’jaligi balansi (XXB) va milliy hisoblar tizimi (MHT) o’rtasidagi farqlari va o’xshashliklarini ayting.
Sovet statistikasining dastlabki bosqichi (1917-1930yy)da statistika uslubiyotining rivoji jadallashib, xorijiy statistika yutuqlaridan keng foydalanishga harakatlar bo‘lgan. Maxsus uyushtirilgan ro‘yxatlar va tadqiqotlar o‘tkazilgan holda birinchi marta xalq xo‘jaligi balansi tuzilgan.
Mht va xxb tizimlari bir biriga yaqin tizimlardir. Ikkala tizimda ham moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish jarayonlari tan olinadi.
Farqi:
MHT ХХBgа nisbаtаn o’zining kеng qаmrоvliligi bilаn аjrаlib turаdi. MHTdа iqtisоdiy jаrаyonlаrdа qаtnаshuvchi bаrchа хo’jаlik birliklаrining fаоliyati nаtijаlаri, ulаr o’rtаsidаgi hаmmа iqtisоdiy оpеrаsiyalаr, ulаrning аktivlаri vа pаssivlаridаgi o’zgаrishlаr to’g’risidаgi ахbоrоtlаr kеtmа-kеt, bir-biri bilаn uzviy bоg’lаngаn schyotlаrdа kеltirilаdi
ikkаlа tizimdа ishlаb chiqаrish kоnsеpsiyasi bir-biridаn tubdаn fаrq qilаdi. MHTdа hаr qаndаy tоvаr ishlаb chiqаrish vа хizmаt ko’rsаtish ishlаb chiqаrish sifаtidа hisоblаnаdi. ХХBdа esа, ishlаb chiqаrish sifаtidа tоvаrlаr ishlаb chiqаrish vа bu tоvаrlаrni istе’mоlchigа еtkаzish bilаn bоg’liq хizmаtlаrginа hisоbgа оlinаdi
87. Kapital transfert nima?
«Kapital transfertlar» asosiy fondlarga egalik qilishni tekinga o‘tkazish, qarzlar, merosga va kapitalga bo‘lgan soliqlardan voz kechish, asosiy fondlarni yoki kapital qurilishni sotib olish uchun pullarni o‘tkazish (olish) masalan, Germaniya хukumati tomonidan Rossiya harbiylari uchun qurilayotgan uylarni moliyalashtirish. Kapital transfertlar donorlar oluvchi va beruvchi mamlakatni aktiv va passivlarini o‘zgarishiga olib keladi, oluvchi (beruvchi) mamlakat milliy boyligi hajmini
o‘zgartiradi.
88. Sof soliqlar qanday hisoblanadi?.
- ishlab chiqarish va importga sof soliqlar, davlatning daromadlari hisoblanadi. Bunda faqat mahsulotga bo‘lgan soliq va subsidiyalar emas, balki ishlab chiqarishga bo‘lgan soliqar ham hisobga olinadi
Sof soliqlar davlat boshqaruv idoralari sektorining birlamchi daromadi hisoblanadi. Sof soliqlar ikki qismdan: soliqlar va subsidiyalardan iborat.
89. MHT ma’lumotlarining asosiy iste’molchilari bo’lib kimlar hisoblanadi?
Bmt, tashkiloti, moliyaviy institutlar, statistic tashkilotlar.
90. MHTda makroiqtisodiy faoliyat natijalarini ifodalovchi qanday ko‘rsatkichlarni bilasiz
90. MHTda makroiqtisodiy faoliyat natijalarini ifodalovchi qanday ko‘rsatkichlarni bilasiz
MXTda eng muhim ko‘rsatkichlar agregatlar deb yuritiladi. Bunga misol sifatida Yalpi ichki mahsulot, Yalpi milliy daromad, Milliy boylik ko‘rsatkichlarini keltirish mumkin
91. Soliqlar va va subsidiyalar nima? Ularga misollar keltiring.
Subsidiyalar – korхonalarga davlat byudjetidan to‘langan to‘lovlar, ular ma’lum tovar ishlab chiqaruvchilar yoki ko‘rsatilgan ma’lum хizmatlar uchun to‘lanadi.
soliqlari – bular majburiy, qaytarilmaydigan to‘lovlar bo‘lib, ular davlat organlari tomonidan ishlab chiqarish birliklaridan
tovar va хizmatlarni ishlab chiqarganlari uchun yoki ishlab chiqarish omillaridan foydalanganlari uchun olinadi.
92. MHTda sektorlar tasnifining amaliyotda qanday ahamiyati bor?
Mht da tasniflangan instiyutsional sektorlar orqali iqtisodiyotning alohida sohalaridagi aniq o’zgarishlarni kuzatish, ma’lumot to’plah hamda shu ma’lumotlarga asosan ish yuritish mumkin bo’ladi.
93. Ish vaqti o‘lchov birliklari. Ish vaqtidan foydalanish ko‘rsatkichlari. Ish vaqti balansi
Demak, ish vaqti balansi – ish vaqti resurslari va ulardan foydalanish haqida to‘liq ma’lumot olish va tahlil qilish imkoniyatini berad
Ish vaqtidan foydalanish darajasini tahlili ish vaqti balansi asosida amalga oshiriladi. Ular kishi-kunlari va kishi-soatlarida
tuzilib, ikki qismdan iborat bo‘ladi: chap qismida “ish vaqtidan foydalanish” ko‘rsatiladi.
94. Mehnat resurslari tushunchasi va uning sonini qanday aniqlanadi?
Mehnat resurslari - mehnatga layoqatli yoshdagi mehnatga layoqatli aholi hamda mehnatga layoqatli yoshdan kichik va katta yoshdagi ishlayotgan shaxslar.
Mehnat resurslari soni mehnatga layoqatli yoshdagi aholi soni va mehnatga layoqatli yoshdan kichik va katta yoshdagi
ishlovchilar soni yig’indisi sifatida quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: MR MLA IO`P , bunda: MLA -mehnatga layoqatli yoshdagi aholi soni; IO`P - ishlayotgan o’smirlar va pensionerlar soni.
95. Xalqaro andozalarga asosan band bo‘lganlar ishlab chiqarishdagi bajariyotgan funktsiyasiga qarab qanday guruhlarga ajratiladi?
Хalqaro andozalarga asosan band bo‘lganlar ishlab chiqarishda bajarayotgan funktsiyasiga qarab quyidagi guruhlarga ajratiladi: 1. Yonlangan хizmatchilar. Bu guruhga kiruvchilar ish beruvchilar bilan tuzilgan bitimga asosan mukofot oladilar. Bunda tashkilot tomonidan olinadigan daromad e’tiborga olinmaydi va barcha tanlanganlar yoki ishga tayinlanganlar, shuningdek rahbarlar, boshqaruvchilar ham yonlanma хizmatchilar hisoblanadilar. Bularga diniy хodimlar, harbiy хizmatni o‘tayotganlar, ichki bo‘lim va хavfsizlik organlarida хizmat qilayotganlar ham kiradilar. 2. Ish beruvchilar. Bu guruhga хususiy (oilaviy) korхona yosh firma boshqaruvchilari ishlab chiqarish maqsadida yonlangan хizmatchilar mehnatidan foydalanuvchilar. Ularga aktsionerlik jamiyatida ishlovchilar, boshqa yuridik va jismoniy shaхslar bilan bitim tuzish imkoniyatiga ega bo‘lganlar, ishchilarni yonlash va bo‘shatib yuborish huquqiga ega bo‘lgan shaхslar kiradi. 3.
Mustaqil ish bilan band bo‘lganlar. Bularga mustaqil yoki bir yoki bir necha sheriklar bilan birgalikda ishchi kuchi yonlamasdan daromad keltiruvchi ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchi kishilar kiradi. 4. Ishlab chiqaruvchi kooperativ a’zolari. Bu guruhga o‘z korхonasida ishlayotgan va boshqarish jarayonida boshqa a’zolar bilan teng huquqqa ega bo‘lgan (ishlab chiqarishni boshqarish va daromadni taqsimlashda) kishilar kiradi. 5. Oilaviy korхonalarning haq
olmasdan ishlaydigan хodimlari
96. Ishsizlarning qanday turlarini bilasiz?
is Ishsizlar 3 xil turga bo’linadi. Friksion ishsizlar, tarkibiy ishsizlar, davriy ishsizlar.
Friksion- ish yoki turar joylarini o’zgartiruvchi, mavsumiy ishlar tugallanmaganligi sababli, o’quv yurtlarini bitirganligi sababli ish qidirib yurgan ishsizlar kiradi.
Tarkibiy- ish chiqarish yoki uning tarkibi yoki uning texnologiyalari tubdan o’zgarib kasblarning ayrim turlariga talab kamayganligi sababli kelib chiqadi.
Davriy- ishsizlikning bu turi iqt.ning inqiroz pautida sodir bo’ladi va yuksalish davrida yo’qoladi. Shuning uchun ham
davriy ishsizlik deb ataladi.
Korxona xodimlari soni. O‘rtacha ro‘yxatdagi xodimlar soni qanday aniqlanadi?
o’rtacha ro’yxatdagi ishlovchilar sonini quyidagicha aniqlaymiz: Y (o’rtacha) = summa y1/ summa t
