Декабрь 2020 17-қисм

Декабрь  2020  17-қисм

Тошкент

АЙЛАНА БУЙЛАБ ХАРАКАТНИ ТАВСИФЛАЙДИГАН КАТТАЛИКЛАР 

ОРАСИДАГИ МУНОСАБАТЛАР

Нуриллаева Мавжудахон Мухиддиновна

Тошкент шахар Сергели тумани 322-мактаб

Олий тоифали ўкитувчи.

[phone] 

[e-mail] 

Aннотация.  Қаттиқ  жисмнинг,  у  билан  мустаҳкам  боғланган  AБ  тўғри  чизиқнинг 

ҳамма нуқталари қўзғалмасдан қоладиган ҳаракатига жисмнинг AБ қўзғалмас ўқ атрофи-

да айланиши дейилади. Унинг фазодаги ҳолати бу жисмнинг қандайдир шартли танланган 

бошланғич ҳолатининг айланиш ўқи атрофида бурилиш бурчагининг қиймати билан тўлиқ 

аниқланади.

Калит сўзлар: айланма ҳаракат, частота, тезлик, бурчак тезлиги.

Қаттиқ жисмнинг, у билан мустаҳкам боғланган АБ тўғри чизиқнинг ҳамма нуқталари 

қўзғалмасдан қоладиган ҳаракатига жисмнинг AB қўзғалмас ўқ атроfида айланиши дейи-

лади. 

AB  тўғри  чизиқ  жисмнингайланиш  ўқи  дейилади.  Айтайлик  D,  қўзғалмас  AB  ўқ 

атроfида  айланувчи  қаттиқ  жисмнинг  иxтиёрий  нуқтаси  бўлсин.  Жисм  қаттиқ  бўлгани 

учун  (мутлақ  қаттиқ),  унинг  айланишида  AB,  AD  ва  BD  масоfалар  ўзгаришсиз  қолади. 

Демак, жисмнинг D нуқтаси маркази айланиш ўқида ётган, текислиги эса унга тик бўлган 

айлана бўйлаб ҳаракатланади. 

Қўзғалмас ўқ атрофида айланувчи жисм битта эркинлик даражасига эга. Унинг фазодаги 

ҳолати  бу  жисмнинг  қандайдир  шартли  танланган  бошланғич  ҳолатининг  айланиш  ўқи 

атрофида бурилиш бурчагининг қиймати билан тўлиқ аниқланади. Жисмнинг кўрилаётган 

нуқтаси айланиш ўқидан қанча узоқда турса, бир xил дт вақт оралиғида у шунча кўп дс 

йўлни ўтади. Бунга мувоfиқ равишда унинг v=ds/dt тезлиги ҳам шунча катта бўлади.

Жисмнинг  йўналиши  ва  айланиш  тезлигининг  кинематик  xарактеристикаси  бўлиб, 

жисмнинг  элементар  бурилиш  векторини,  бу  бурилишни  давом  этиш  вақтига  нисбатига 

тенг бўлган катталик – жисмнинг бурчак тезлиги xизмат қилади: 

Агар бурчакли тезлик модули доимий бўлса, жисмнинг қўзғалмас ўқ атрофида айланиши 

текис айланиш дейилади:

Бу ҳолда жисмнинг бурилиш бурчаги айланиш вақти t га тўғри пропорсионал:

Жисмнинг  қўзғалмас  айланиш  ўқи  ОА  дан  масоfада  турган  иxтиёрий  N  нуқтанинг 

тезлигини  топамиз.  Айланиш  ўқининг  О  нуқтасини  координата  боши  сиfатида  оламиз, 

---

24